Το σημερινό επίσημο τέλος της εποχής των δημοσιονομικών προγραμμάτων για την Ελλάδα δεν κλείνει μόνο τον κύκλο των ελληνικών μνημονίων, αλλά και μία σειρά προγραμμάτων για κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Η Ελλάδα ωστόσο αποτέλεσε μοναδική περίπτωση, όχι μόνο γιατί χρειάστηκαν τρία προγράμματα προκειμένου να ολοκληρωθεί επιτυχώς το ένα, αλλά γιατί ήταν η μοναδική περίπτωση στην οποία δόθηκε ελάφρυνση του δημοσίου χρέους της. Κατά συνέπεια, το αντίστοιχο μοντέλο μεταμνημονιακής επιτήρησης είναι αυστηρότερο.
Τα καλά νέα για τη χώρα βασίζονται στο γεγονός ότι πλέον δε θα χρειάζεται τακτικές εκταμιεύσεις –συνδεόμενες με αντίστοιχες πολιτικές- για να καλύψει τις δανειακές της υποχρεώσεις. Ακόμη και στη χειρότερη (και απίθανη) για αυτή περίπτωση το δημοσιονομικό μαξιλάρι των 24 δις ευρώ καλύπτει τις ανάγκες της για περίπου 22 μήνες. Στην ερώτηση όμως… αν η χώρα εξέρχεται επιτυχώς από την περίοδο των προγραμμάτων της, δημιουργώντας ακόμη ένα ευρωπαϊκό “success story”, η απάντηση είναι αρνητική. Η Ελλάδα παραμένει εν δυνάμει και υπό προϋποθέσεις «μια επιτυχημένη ιστορία».
«Θέλουμε η Ελλάδα να αποτελέσει άλλη μία ιστορία επιτυχίας, να ευημερεί και να είναι μια χώρα την οποία εμπιστεύονται οι επενδυτές. Αυτό μπορεί να συμβεί, υπό την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα θα βασιστεί στην πρόοδο που επιτεύχθηκε, με τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων που δρομολογήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος του ESM» δηλώνει ο επικεφαλής του Μηχανισμού Κλάους Ρέγκλινγκ.
Γιούνκερ: Ο ελληνικός λαός ανταποκρίθηκε σε κάθε πρόκληση με θάρρος
«Η ολοκλήρωση του προγράμματος αποτελεί σημαντική στιγμή για την Ελλάδα και την Ευρώπη. Oι ευρωπαίοι εταίροι τους έχουν επιδείξει την αλληλεγγύη τους και ο ελληνικός λαός ανταποκρίθηκε σε κάθε πρόκληση με ένα χαρακτηριστικό θάρρος και αποφασιστικότητα. Εχω πάντα αγωνιστεί για να παραμείνει η Ελλάδα στην καρδιά της Ευρώπης. Καθώς ο ελληνικός λαός αρχίζει ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία του, θα βρει πάντα σ’ εμένα έναν σύμμαχο, έναν συνεργάτη και έναν φίλο», το μήνυμα του Προέδρου της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ για την επιτυχή ολοκλήρωση του ελληνικού προγράμματος.
Μοσκοβισί: Ιστορική ημέρα
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Οικονομικών Υποθέσεων Πιερ Μοσκοβισί εκτίμησε πως το τέλος των προγραμμάτων βοήθειας στην Ελλάδα είναι μια «ιστορική» ημέρα για τη χώρα η οποία σημαδεύτηκε από οκτώ χρόνια λιτότητας.
«Ύστερα από οκτώ ιδιαίτερα δύσκολα χρόνια. Για τη ζώνη του ευρώ, χαράζει μια συμβολική γραμμή κάτω από μια υπαρξιακή κρίση. Με τις εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν από την Ελλάδα έχουν τεθεί οι βάσεις για βιώσιμη ανάκαμψη: πρόκειται για ένα πεδίο που πρέπει να καλλιεργηθεί και να συντηρηθεί ώστε να μπορέσει ο ελληνικός λαός να αποκομίσει τα οφέλη των προσπαθειών και των θυσιών του. Η Ευρώπη θα εξακολουθήσει να στέκεται στο πλευρό της Ελλάδας».
Ωστόσο, τόσο αυτός όσο και το σύνολο των εκπροσώπων των θεσμικών οργάνων της Ευρώπης αναγνωρίζουν την πρόοδο που πέτυχε η χώρα ειδικά σε ό,τι αφορά τη δημοσιονομική προσαρμογή της. «Σήμερα μπορούμε να ολοκληρώσουμε με ασφάλεια το πρόγραμμα ESM χωρίς περαιτέρω προγράμματα διάσωσης, καθώς για πρώτη φορά από τις αρχές του 2010 η Ελλάδα μπορεί να σταθεί με τα πόδια της. Αυτό ήταν δυνατό χάρη στην εξαιρετική προσπάθεια του ελληνικού λαού, την καλή συνεργασία με την σημερινή ελληνική κυβέρνηση και την υποστήριξη των Ευρωπαίων εταίρων μέσω δανείων και ελάφρυνσης του χρέους» δηλώνει, με αφορμή την ολοκλήρωση του προγράμματος, ο πρόεδρος του eurogroup Μάριο Σεντένο.
«Σήμερα, γιορτάζουμε το τέλος ενός πολύ μεγάλου και δύσκολου ταξιδιού», δήλωσε ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βάλντις Ντομπρόβσκις στο CNBC. «Αυτό που έχει τώρα σημασία είναι να χτίσουμε πάνω σε αυτό το επίτευγμα, εμμένοντας στις υγιείς δημοσιονομικές και οικονομικές πολιτικές», πρόσθεσε.
«Συγχαρητήρια στην Ελλάδα και τους πολίτες της για την έξοδο από το πρόγραμμα σταθερότητας! Υποστηριζόμενη από τους Ευρωπαίους εταίρους, η Ελλάδα πραγματοποίησε μια βαθιά μεταμόρφωση του κράτους και της οικονομίας της. Αυτό που έχει σημασία τώρα είναι να χτίσει πάνω σε αυτό το επίτευγμα, εμμένοντας σε υγιείς δημοσιονομικές και οικονομικές πολιτικές», έγραψε στο Twitter ο Β. Ντομπρόβσκις.
Congratulations to #Greece and its people on exiting the stability programme! Supported by European partners, Greece has undertaken a profound transformation of its state & economy. What matters now is to build on this achievement by sticking to sound fiscal & economic policies.
— Valdis Dombrovskis (@VDombrovskis) August 20, 2018
«Αλλαγή ημέρας, αλλαγή σελίδας» γράφει στο Twiiter ο εκπρόσωπος Τύπου της Κομισιόν, Μαργαρίτης Σχοινάς για τη λήξη του προγράμματος για την Ελλάδα. «Η Ιστορία σίγουρα θα κοιτάξει πίσω και θα αποδώσει τα δέοντα. Από σήμερα όμως η Ελλάδα να κοιτάξει μπροστά. Για μια οικονομία που θα γεννάει ευκαιρίες – όχι χρέη – για τους νεότερους. Για ένα σύγχρονο, δίκαιο – όχι πελατειακό – Κράτος. Με την Ευρώπη αρωγό και συμπαραστάτη» τονίζει ο κ. Σχοινάς.
Αλλαγή ημέρας, αλλαγή σελίδας. 1/1
— Margaritis Schinas (@MargSchinas) August 19, 2018
Η Ιστορία σίγουρα θα κοιτάξει πίσω και θα αποδώσει τα δέοντα. Από σήμερα όμως η Ελλάδα να κοιτάξει μπροστά. Για μια οικονομία που θα γεννάει ευκαιρίες – όχι χρέη – για τους νεότερους. Για ένα σύγχρονο, δίκαιο – όχι πελατειακό – Κράτος. Με την Ευρώπη αρωγό και συμπαραστάτη. 2/2
— Margaritis Schinas (@MargSchinas) August 19, 2018
Τα μνημόνια με αριθμούς
Η Ελλάδα πέτυχε να ολοκληρώσει το τελευταίο από τα τρία μνημόνια. Συνολικά, μετά το 2010, δανείστηκε μέσω των τριών προγραμμάτων 288.7 δις ευρώ, με το δημόσιο χρέος να ξεπερνά σήμερα τα 345 δις. Από το σύνολο των δανείων, το ΔΝΤ συνεισέφερε –στα δύο πρώτα- 32.1 δις. Ο ESM και το EFSF αποτελούν το μεγαλύτερο πιστωτή της χώρας, με συνολικά δάνεια 203.8 δις και μέση διάρκεια αποπληρωμής τους μεγαλύτερη από 32 χρόνια. Από το τελευταίο πρόγραμμα του ESM ύψους 84 δις ευρώ, η Ελλάδα άντλησε τα 61.9.
Το αγκάθι του 2015
Παρά τις τεράστιες δημοσιονομικές αποκλίσεις και τα σημαντικά διαρθρωτικά προβλήματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η χώρα, είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η Ελλάδα ολοκληρώνει την εποχή των μνημονίων με καθυστέρηση… περίπου τριών χρόνων. Η καταγραφή από τον επικεφαλής του ESM Κλάους Ρέγκλινγκ σε άρθρο του στην Καθημερινή είναι ενδεικτική: «Πολλές φορές με ρωτούν γιατί χρειάστηκε η Ελλάδα οκτώ χρόνια και τρία προγράμματα, ενώ Ιρλανδία, Πορτογαλία και η Κύπρος κατάφεραν να αποκτήσουν πρόσβαση στις αγορές μέσα σε τρία χρόνια και μόνο μετά από ένα πρόγραμμα. Πρώτα απ’ όλα η έκταση των προβλημάτων στην Ελλάδα ήταν πολύ μεγαλύτερη από οπουδήποτε αλλού. Επίσης, η διοίκηση της χώρας και η ικανότητα να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις που είχαν συμφωνηθεί στα προγράμματα προσαρμογής ήταν πολύ πιο αδύναμες. Τέλος, η Ελλάδα όχι μόνο διέκοψε αλλά και αντέστρεψε τις μεταρρυθμίσεις κατά το πρώτο μισό του 2015. Το κόστος γι’ αυτό το επεισόδιο του 2015 τιμολογείται από 86 έως 200 δισ. ευρώ».
Αρκεί ωστόσο και μια ματιά στην πορεία των μεγεθών ανάπτυξης ή και των επιτοκίων των ελλινικών ομολόγων για να διαπιστώσει κανείς ότι το τρίτο μνημόνιο –τουλάχιστον στην μεγαλύτερη έκτασή του- θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Η αντιστροφή της πορείας το 201 είναι προφανής.
Η επόμενη μέρα
Το τέλος των μνημονίων συνοδεύεται από την ένταξη της Ελλάδας στο πλαίσιο ενισχυμένης επιτήρησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν αποτελεί πρόγραμμα, ωστόσο είναι αυστηρότερο από το αντίστοιχο πλαίσιο επιτήρησης των οικονομιών άλλων χωρών που εξήλθαν από τα προγράμματά τους, χωρίς όμως να λάβουν ελάφρυνση χρέους. Η παρακολούθηση της ελληνικής οικονομίας θα συνεχίσει να γίνεται από τους θεσμούς ανά τρίμηνο. Ο ESM θα συμμετέχει μέσω του Μηχανισμού Έγκαιρης Προειδοποίησης (Early Warning System), η ΕΚΤ θα συνεχίσει να αξιολογεί την πρόοδο του τραπεζικού τομέα (η χώρα παραμένει πρώτη σε ποσοστό μη εξυπηρετούμενων δανείων στην Ευρωζώνη), ενώ το ΔΝΤ θα συνοδεύει τις ευρωπαϊκές αποστολές πέραν των δύο δικών του ανά έτος.
Αυτό που αλλάζει είναι ότι η Ελλάδα έχει περιθώρια να προτείνει και κατόπιν συμφωνίας να ακολουθεί δικές της πολιτικές, υπό την προϋπόθεση ότι θα πετυχαίνει τους δημοσιονομικούς της στόχους. Και το ερώτημα που προκύπτει αβίαστα είναι… τί θα συμβεί αν η παρούσα ή οι επόμενες ελληνικές κυβερνήσεις λάβουν μονομερείς αποφάσεις.
Η απάντηση είναι τριπλή. Πρώτον, οι αγορές θα αξιολογήσουν από μόνες τους τις μονομερείς αποφάσεις. Τα κριτήριά τους συνήθως αποδεικνύονται σκληρότερα από αυτά των εταίρων και δανειστών της χώρας, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει προς ελληνικό όφελος φθηνό δανεικό μαξιλάρι 24 δισ. ευρώ, ικανό να καλύψει τις ανάγκες έως και τα μέσα του 2020. Πολλοί εντός Ευρωζώνης θεωρούν ότι αυτή είναι και η πλέον κρίσιμη περίοδος λόγω των εκλογικών κύκλων της χώρας.
Δεύτερον: Σημαντικές αποκλίσεις από τα συμφωνηθέντα μπορούν να μετατρέψουν την ενισχυμένη εποπτεία σε πρόγραμμα, κατόπιν εισήγησης των θεσμών. Όπως υποστήριζε πρόσφατα Ευρωπαίος αξιωματούχος, πρόκειται για «πυρηνική ύστατη λύση». Δύσκολο να χρησιμοποιηθεί, ωστόσο υπάρχει.
Τρίτον και εν δυνάμει σημαντικότερο: Ακόμα και στην κανονικότητα της απλής επιτήρησης (ευρωπαϊκού εξαμήνου), οι μονομερείς ενέργειες και η αδυναμία συμμόρφωσης με τις υποδείξεις των ελεγκτών μπορεί να οδηγήσει σε πάγωμα των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Ένα τέτοιο σενάριο θα ήταν μάλλον καταστροφικό για την (σημερινή) ελληνική οικονομία και τις προοπτικές ανάπτυξής της.
Αντί επιλόγου
Κοντολογίς, ναι, σημειολογικά η σημερινή μέρα είναι σημαντική και για την Ελλάδα και για την Ευρώπη των μνημονίων. Και θεωρητικώς είναι μέρα χαράς. Ωστόσο… το εύλογο αυτής της χαράς θα φανεί στο χειροκρότημα. Κι αυτό μάλλον αργεί. Η μεταμνημονιακή παράσταση μόλις αρχίζει. Τα επεισόδιά της αναμένεται να διαρκέσουν αρκετούς μήνες και να έχουν μεγάλο οικονομικό και πολιτικό ενδιαφέρον.
Γιάννης Παπαγεωργίου
