Η χαλιναγώγηση και η διαχείριση του ανοσοποιητικού συστήματος με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε ο ίδιος ο οργανισμός να καταπολεμά τα καρκινικά κύτταρα, αποτελεί την κορυφαία επιστημονική ανακάλυψη των τελευταιών δεκαετιών με στόχο την ίαση και την επιβίωση ασθενών με καρκίνο.
Η τεράστια σημασία της ανοθεραπείας φαίνεται και από το γεγονός ότι το φετινό Νομπέλ Ιατρικής και Φυσιολογίας απονεμήθηκε στους «πατέρες» της ανοσοθεραπείας, τον Αμερικανό Τζέιμς Άλισον και τον Ιάπωνα Τασούκου Χόντζο.
Η εργασία των δύο επιστημόνων, τη δεκαετία του 1990, οδήγησε σε νέες και πολύ βελτιωμένες αντικαρκινικές θεραπείες για το μελάνωμα και τον καρκίνο του πνεύμονα, που στο παρελθόν ήταν εξαιρετικά δύσκολο να θεραπευθούν.
«Oι επιδραστικές ανακαλύψεις των δύο βραβευθέντων σηματοδοτούν ένα ορόσημο στη μάχη μας εναντίον του καρκίνου», αναφέρει η επιτροπή Νομπέλ στο Ινστιτούτο Καρολίνσκα της Σουηδίας.
Ο Αλισον και ο Χόντζο «έδειξαν πώς διαφορετικές στρατηγικές για την υπερκέραση των φρένων του ανοσοποιητικού συστήματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην αντικαρκινική θεραπεία», αναφέρει η σχετική ανακοίνωση, επισημαίνοντας ότι οι νέες θεραπείες «στην πραγματικότητα μετέβαλλαν το αποτέλεσμα για κάποιους καρκινοπαθείς σε προχωρημένο στάδιο».
Πως λειτουργεί η ανοσοθεραπεία
Το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού λειτουργεί σαν σύστημα παρακολούθησης για την προστασία από αυτά που αντιλαμβάνεται ως ξένες ουσίες. Για παράδειγμα, όταν το ανοσοποιητικό σύστημα εντοπίζει βλαβερά βακτήρια ή έναν ιό μέσα στο σώμα, αντιδρά παράγοντας συγκεκριμένες πρωτείνες (αντισώματα) που επιτίθενται και καταστρέφουν τους εισβολείς.
Το ανοσοποιητικό σύστημα αντιμετωπίζει επίσης τα καρκινικά κύτταρα ως ξένους εισβολείς, αλλά εξαιτίας κάποιας αποτυχίας του συστήματος συχνά δεν αναγνωρίζει τα καρκινικά κύτταρα. Για χρόνια οι ερευνητές αναζητούν τρόπους, για να βελτιώσουν την αντίδραση της φυσικής άμυνας του οργανισμού στα καρκινικά κύτταρα.
Η χρήση του ανοσοποιητικού συστήματος για την επίθεση και την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων ονομάζεται ανοσοθεραπεία.
Η ανοσοθεραπεία αποτελεί μία μορφή θεραπείας που έχει ως στόχο, την τροποποίηση της δραστηριότητας του ανοσοποιητικού συστήματος και την πρόκληση αλλαγών στην ανοσολογική απάντηση απέναντι στο νεόπλασμα.
Ενεργοποιεί και κατευθύνει το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού για να καταπολεμήσει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων.
Η ανοσοθεραπεία έχει ονομαστεί επίσης βιολογική θεραπεία, βιοθεραπεία ή θεραπεία μετατροπής βιολογικής αντίδρασης.
Η ανοσοθεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες για τον καρκίνο.
Όπως αναφέρει η Φλώρα Σταυρίδη MD, MSc, MRCP, Ογκολόγος Παθολόγος, Επιστημονική Συνεργάτης του Θεραπευτηρίου «ΥΓΕΙΑ», η διαφορά της ανοσοθεραπείας με άλλες αντικαρκινικές θεραπείες, είναι ότι στοχεύει το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος και όχι τα καρκινικά κύτταρα, επιτρέποντάς του να αναγνωρίζει και να επιτίθεται επιλεκτικά στα καρκινικά κύτταρα.
Ταυτόχρονα όμως, «εκπαιδεύει» το ανοσοποιητικό σύστημα έτσι ώστε να αποκτήσει μακροχρόνια μνήμη και να προσαρμόζεται συνεχώς και σε βάθος χρόνου στον καρκίνο, προσφέροντας ανθεκτική και μακροχρόνια θεραπεία στον ασθενή.
Με τον τρόπο αυτό αφενός μεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές αφετέρου δε είναι ιδιαίτερα ασφαλείς.
Η χρήση της ανοσοθεραπείας έχει αντικαταστήσει σε πολλές περιπτώσεις την χρήση της κλασσικής χημειοθεραπείας.
Οι κύριες χρήσεις της σήμερα είναι οι παρακάτω:
- Καρκίνος του πνεύμονα: Στη χώρα μας υπάρχουν εγκεκριμένες ανοσοθεραπείες για την αντιμετώπιση του μη μικροκυτταρικού καρκίνου πνεύμονα, ως θεραπεία 1ης και 2ης γραμμής. Κλινικές μελέτες έχουν καταδείξει μεγαλύτερη επιβίωση των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα σε σύγκριση με την χημειοθεραπεία με ιδιαίτερα βελτιωμένη ποιότητα ζωής. Πρόσφατα υπάρχουν ιδιαίτερα ενθαρρυντικές μελέτες και για άλλες μορφές καρκίνου πνεύμονα όπως ο μικροκυτταρικός.
- Καρκίνος της ουροδόχου κύστεως: Η ανοσοθεραπεία είναι πλέον εγκεκριμένη για την θεραπεία ασθενών με τοπικά προχωρημένο ή μεταστατικό ουροθηλιακό καρκίνωμα, οι οποίοι εμφάνισαν εξέλιξη της νόσου κατά τη διάρκεια πλατινούχου χημειοθεραπευτικού σχήματος ή μετά από αυτό. Κλινικές μελέτες έδειξαν τα αυξημένα ποσοστά ανταπόκρισης των ασθενών με μερικούς να επιτυγχάνουν πλήρη ανταπόκριση σε ένα νόσημα ιδιαίτερα δυσχερές ως προς την αντιμετώπισή του έως τώρα.
- Καρκίνος νεφρού: H χρήση της ανοσοθεραπείας σε μία μελέτη στην οποία μετείχαν 821 ασθενείς με προχωρημένο νεφροκυτταρικό καρκίνωμα των οποίων η νόσος είχε προχωρήσει παρά τη χορήγηση προηγούμενων θεραπειών, συνδυάστηκε με βελτιωμένη επιβίωση έναντι των ασθενών που έλαβαν την μέχρι τότε standard θεραπεία.
- Μελάνωμα: Η χορήγηση της συνδυασμένης ανοσοθεραπείας προσέφερε γρήγορες και μεγάλης διάρκειας ανταποκρίσεις σε αρκετούς ασθενείς με μεγάλο όφελος στην επιβίωση παρά το βαρύ μεταστατικό τους φορτίο.
- Παχύ έντερο/στομάχι: Η ανοσοθεραπεία έχει αποδείξει το κλινικό της όφελος τόσο στον καρκίνο κεφαλής τραχήλου όσο και στον καρκίνο στομάχου και παχέος εντέρου σε κάποιες περιπτώσεις.
Η ανοσοθεραπεία «λειτουργεί» σε όλους τους ασθενείς;
Όπως αναφέρει ο κ. Γιάννης Βαρθαλίτης, Ογκολόγος Παθολόγος – Λοιμωξιολόγος και Διευθυντής του Α΄ Ογκολογικού Τμήματος στο Ερρίκος Ντυνάν, αν και η ανοσοθεραπεία είναι εξαιρετικά επιτυχής σε ορισμένες περιπτώσεις, εξακολουθεί να λειτουργεί μόνο σε μια μειοψηφία των ασθενών.
Η νέα κατηγορία ανοσοθεραπείας, γνωστή ως «αναστολείς σημείων ελέγχου», παρουσιάζει ελπιδοφόρα αποτελέσματα στη θεραπεία του καρκίνου.
Ωστόσο, ως ενιαίοι παράγοντες είναι αποτελεσματικοί μόνο σε 20% – 30% των ασθενών. Αυτοί οι ασθενείς έχουν όγκους που παρουσιάζουν στοιχεία φλεγμονής, γεγονός που σημαίνει ότι ήδη έχουν διηθηθεί με κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, αλλά η ανοσολογική απόκριση έχει διακοπεί από κάποιο «μπλοκ» στη διαδικασία.
Τα φάρμακα με δράση αναστολέων σημείων ελέγχου αντισταθμίζουν αυτό το μπλοκ, επιτρέποντας στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος να κάνουν τη δουλειά τους.
Μερικοί ασθενείς με προχωρημένη νόσο παρουσιάζουν υφέσεις που έχουν διαρκέσει για χρόνια.
Δυστυχώς, ορισμένοι όγκοι με στοιχεία φλεγμονής δεν ανταποκρίνονται πλήρως στους «αναστολείς σημείων ελέγχου», κυρίως λόγω των πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων μεταξύ μικροπεριβάλλοντος του όγκου και του ανοσοποιητικού συστήματος.
Οι υπόλοιποι ασθενείς (70% – 80%) έχουν «μη -φλεγμονώδεις όγκους», που σημαίνει έχουν έλλειψη κύτταρων του ανοσοποιητικού συστήματος συνολικά.
Σε μερικές περιπτώσεις, συνδυάζοντας δύο «αναστολείς σημείων ελέγχου» αυξάνεται η αποτελεσματικότητα.
Αλλά για μερικούς ασθενείς τα φάρμακα αυτά δεν λειτουργούν καθόλου, ή λειτουργούν μόνο για μικρό χρονικό διάστημα.
Κόστος ανοσοθεραπείας
Τα φάρμακα της ανοσοθεραπείας είναι εξαιρετικά ακριβά. Το ασφαλιστικό όμως σύστημα αποζημιώνει το κόστος θεραπείας, εφόσον το συγκεκριμένο φάρμακο έχει εγκριθεί για τον τύπο του καρκίνου που έχει ο ασθενής. Οι ασθενείς σε κλινικές μελέτες μπορούν να πάρουν τα φάρμακα δωρεάν.
Επειδή το μοντέλο τιμολόγησης για τα ογκολογικά φάρμακα επιβαρύνει σημαντικά τα συστήματα υγείας όλων των κρατών, θεωρείται απαραίτητη η κοινωνική θεώρηση του πραγματικού αυτού προβλήματος, με διαδικασίες συναίνεσης μεταξύ φαρμακοβιομηχανίας και ασφαλιστικών συστημάτων, με σκοπό τη δυνατότητα κάλυψης του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού.
Νίνα Κομνηνού
