Η street art τέχνη αποτελούσε και αποτελεί την “τέχνη της παρανομίας”, ωστόσο τα τελευταία χρόνια ένα μέρος της έχει απορροφηθεί από τη βιομηχανία.
Δεν είναι λίγοι οι street art καλλιτέχνες, που φεύγουν από την αφάνεια και επιλέγουν να δημοσιοποιούν τα έργα τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ανεξάρτητα αν βάφουν “νόμιμα” ή “παράνομα”.
Υπάρχουν φυσικά και καλλιτέχνες, όπως ο ΙΝΟ, που ζουν -οικονομικά- από την τέχνη τους και εντός των πλαισίων του νόμου, αν και στο ξεκίνημα τους φυσικά ζωγράφιζαν “παράνομα”. Και τα “παράνομα” έργα είναι τα αγαπημένα τους, όπως τονίζουν στις (λίγες) συνεντεύξεις τους.
Ο ΙΝΟ, μάλιστα, ζωγράφισε εντός του κυπριακού Κοινοβουλίου, με πρωτοβουλία του τμήματος Εκδόσεων και Ερευνών της Κυπριακής Βουλής, τη μορφή του Σόλωνα και του Περικλή, ενώ αν δεν λογοκρινόταν -παρ’ όλο που έγινε στο πλαίσιο ενός πρότζεκτ και υπήρχε η σχετική άδεια-, μια τεράστια κάμερα θα ήταν ζωγραφισμένη ανάμεσα σε δύο υπαρκτές κάμερες, στον τοίχο μιας τράπεζας στην Φλόριντα.
Η φιλοσοφία του κάθε καλλιτέχνη του δρόμου διαφέρει. Άλλοι αποζητούν την αδρεναλίνη που τους προκαλεί όταν βάφουν υπό το φόβο μήπως τους δει κάποιος, άλλοι θέλουν να… αφαιρέσουν το γκρίζο χρώμα του αστικού ιστού προσθέτοντας χρώμα, άλλοι εκφράζονται μέσα από το γκράφιτι όπως ένας τραγουδιστής μέσα από τους στίχους του.
Σε κάθε περίπτωση, η Αθήνα για αναρίθμητους καλλιτέχνες είναι ένας… τεράστιος καμβάς, δίνοντας έτσι με αυτόν τον τρόπο το δικό τους χαρακτήρα στην πόλη.
Ο Λουκάνικος – ο επαναστάτης σκύλος
Κατά τη διάρκεια των μεγάλων διαδηλώσεων και ταραχών του 2011, δεκάδες φωτογραφίες απεικονίζουν έναν σκύλο οποίος είτε κάθεται στο πλευρό των διαδηλωτών κοιτάζοντας την αστυνομία, είτε γαβγίζει προς το μέρος της αστυνομίας. Σύντομα ο σκύλος αυτός ονομάστηκε Λουκάνικος ενώ δεν έλειψαν και τα παρατσούκλια «επαναστάτης σκύλος» ή «αναρχικός σκύλος». Έφυγε από τη ζωή το 2014 καθώς η καρδιά του είχε επιβαρυνθεί από τα δακρυγόνα, όμως η μορφή του είναι παρούσα σε τοίχο της οδού Ρήγα Παλαμήδου.
Ο ΙΝΟ και ο… Μπάνσκι
Για πολλούς ο ΙΝΟ είναι ο καλύτερος Έλληνας street artist, έχοντας και έργα, μάλιστα στο εξωτερικό (πχ στο Άμστερνταμ, στη Ντόχα, στη Νέα Υόρκη, στη Στοκχόλμη κ.α). Είναι, μάλιστα, ο πρώτος street art καλλιτέχνης ο οποίος σχεδίασε σε Κοινοβούλιο.
Κινείται στο δρόμο που χάραξε ο Μπάνσκι, ένας εκ των κορυφαίων (αν όχι o κορυφαίος) καλλιτέχνης του δρόμου, ο οποίος όσα χρόνια βάφει, δεν έχει αποκαλύψει ούτε το όνομά του, ούτε το πρόσωπό του, στάση που επέλεξε να υιοθετήσει και ο ΙΝΟ.
Μέσα από τα έργα του -που πλέον είναι κυρίως murals, τα μεγάλης κλίμακας έργα δηλαδή- επιχειρεί να περάσει κοινωνικά μηνύματα σχετικά με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, ενώ πολλά έργα του είναι πρόσωπα της Αρχαίας Ελλάδας.
Ένα έργο που εμπεριέχει συμβολισμούς βρίσκεται στο κτίριο του ΕΟΠΥΥ και πίσω από το πάρκινγκ στη γωνία της Πειραιώς με τη Δεληγιώργη. Το mural αυτό το δημιούργησε σε συνεργασία με το Σύλλογο Ασθενών Ήπατος Ελλάδος «Προμηθέας» σχετικά με την Ηπατίτιδα C. Δείχνει έναν άνθρωπο ο οποίος δεν έχει χαρακτηριστικά προσώπου, φοράει πουκάμισο και γραβάτα και πανηγυρίζει με τις γροθιές του ψηλά, έχοντας δίπλα του αιωρούμενα χαρτονομίσματα.
Με τον τρόπο αυτό ο καλλιτέχνης προτρέπει τον κόσμο να μην κυνηγάει διαρκώς το χρήμα, αλλά να εστιάσει την προσοχή του στην πρόληψη και στη διασφάλιση της υγείας του.
«Προσπαθήσαμε να «παντρέψουμε» μια μορφή τέχνης με ένα μήνυμα που να έχει απήχηση σε όλους τους συνανθρώπους μας. Αυτό που πραγματικά θέλουμε, είναι να δείξουμε στον κόσμο την αξία της υγείας, ως το πραγματικό και απαραίτητο αγαθό, για την καθημερινότητά μας» τονίζει ο Πρόεδρος του Συλλόγου Ασθενών Ήπατος Ελλάδος «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ» Γιώργος Καλαμίτσης, σε παλαιότερη συνέντευξη που είχε δώσει.
Ένα ακόμα έργο του ΙΝΟ βρίσκεται στην οδό Αχιλλέως στο Μεταξουργείο και απεικονίζει τον Πλάτωνα.
Πρόσφατα ο ΙΝΟ ζωγράφισε ένα ακόμα mural, αυτήν τη φορά απέναντι από την Τεχνόπολη στο παλιό αμαξοστάσιο του ΟΣΥ. Το έργο του δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της έκθεσης που θα λάβει χώρα στην Αθήνα για το μεγάλο ζωγράφο της Αναγέννησης, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, και απεικονίζει, με τη δική του, σύγχρονη και συμβολική, ματιά, το Μυστικό Δείπνο, τον Βιτρούβιο άνθρωπο και την Τζοκόντα.
Έργα του WD
Στην οδό Εμμανουήλ Μπενάκη μπορεί να διακρίνει κανείς δύο έργα του πολύ γνωστού street artist WD(Wild Drawning), έργα του οποίου, μάλιστα, μπορεί να βρει κανείς σε πολλές χώρες του κόσμου. Ένα από τα -εν Ελλάδι- έργα του ονομάζεται No land for the poor (καμία γη για τους φτωχούς), απεικονίζει έναν άστεγο –έχει μήκος 10 μέτρα- και ο καλλιτέχνης με ειδική αφιέρωση στην άκρη του έργο του το αφιερώνει σε όλους τους άστεγους του κόσμου.
Το άλλο ονομάζεται Capture και δείχνει έναν άνθρωπο με κουκούλα να φωτογραφίζει –μάλλον – τον εαυτό του, πέφτοντας πάνω στην κάμερα του –είναι «τσαλακωμένη» η μύτη και το στόμα του.
Ένα, επίσης, έργο του WD και από τα πιο διάσημα του, βρίσκεται στο Μεταξουργείο. Απεικονίζει μια γιγάντια κουκουβάγια, με τα επιβλητικά της ορθάνοιχτα μάτια, και ονομάζεται Knowledge speeks, Wisdom listens –Η γνώση μιλάει, η σοφία ακούει, φράση που έχει πει ο Jimmy Hendrix. Η κουκουβάγια συμβολίζει τη σοφία, και την ίδια στιγμή είναι σύμβολο της θεάς Αθηνάς.
Στα μάτια της, μάλιστα, φαίνεται να είναι σχηματισμένα κτίρια, πιθανώς της Αθήνας. Τo έργο του αυτό ο καλλιτέχνης το αφιερώνει στην Αθήνα λόγω της σκοτεινής περιόδου της κρίσης που βιώνει –η κουκουβάγια άλλωστε έχει εξαιρετική όραση σε μακρινές αποστάσεις, ιδιαίτερα σε χαμηλό φωτισμό.
Χαρακτηριστικό έργο του WD είναι, επίσης, το Hope dies last, στου Ψυρρή. Δείχνει έναν άνθρωπο φυλακισμένο που κοιτάζει προς τα έξω, προς την ελευθερία, με τα χέρια του εγκλωβισμένα σε δύο μεγάλες τρύπες -πλέον το ένα χέρι έχει καλυφθεί από διπλανό γκραφίτι. Ο τίτλος “Hope dies last” δίνει έναν πιο αισιόδοξο τόνο στο γκράφιτι και στον άνθρωπο που απεικονίζει, σαν να μην είναι τόσο μακρινός ο δρόμος προς την ελευθερία.
Έργα του κύπριου street artist, Paparazzi
Ακριβώς απέναντι από τον Λουκάνικο, απεικονίζονται τρεις μουσικοί του δρόμου, ένα γκράφιτι το οποίο, μάλιστα, είναι ευρέως φωτογραφημένο και ανήκει στον Paparazzi, και ο οποίος κατάγεται από την Κύπρο.
Λίγο δίπλα βρίσκεται και ο τέταρτος μουσικός του Paparazzi, ο ντράμερ, ενώ ακριβώς δίπλα υπάρχει ένα γκραφίτι ενός άλλου καλλιτέχνη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα σχόλιο του ίδιου του αρτίστα στην προσωπική σελίδα του στο Facebook, απαντώντας σε κάποιον ο οποίος θεώρησε ασέβεια που κάποιος ζωγράφισε στον ίδιο τοίχο με τους μουσικούς μια «ταγκιά» (tagging).
Το γεγονός ότι η συγκεκριμένη ταγκιά δεν καλύπτει, αλλά βρίσκεται πίσω από τον ντράμερ του, στην πραγματικότητα αυτό για έναν street artist δεν δείχνει ασέβεια, αλλά σεβασμό, όπως τονίζει στο σχόλιο του ο Paparazzi.
Ο ίδιος street artist, έχει σχεδιάσει ένα από τα πιο διάσημα murals στην Αθήνα, μαζί με τον Andrey Zhokhov, με τίτλο Homo Deus. Βρίσκεται στου Ψυρρή πάνω από ένα πάρκινγκ.
Οι γυναίκες με τα κατσαρά μαλλιά
Τα Εξάρχεια φιλοξενούν αναρίθμητες δημιουργίες street art καλλιτεχνών και αν τα παρατηρήσει κανείς, είναι πολύ πιθανό να βρει μια μελαγχολική, ασπρόμαυρη γυναίκα με κατσαρά μαλλιά, με το βλέμμα χαμηλά και κρατώντας, συνήθως, μια μικρή καρδιά, σε πολλές εκδοχές. Είναι από τα χαρακτηριστικότερα γκράφιτι και πλέον είναι από τα σήματα κατατεθέντα της τέχνης του δρόμου.
Η… ανάποδη προσευχή του Ντύρερ
Τα χέρια που προσεύχονται του Άλμπρεχτ Ντύρερ, Γερμανού ζωγράφου της Αναγέννησης, είναι από τους διασημότερους πίνακες στον καλλιτεχνικό κόσμο και από το 2011 μπορεί να δει κανείς μια εκδοχή του σε street art μορφή σε ένα μεγάλο κτίριο στην οδό Πειραιώς 20. Υπάρχει, όμως, μια σημαντική διαφορά: τα χέρια στον πίνακα του Ντύρερ προσεύχονται προς τα πάνω, ενώ στο mural αυτό προσεύχονται προς τα κάτω. Σαν, δηλαδή, μια “ανώτερη δύναμη” να προσεύχεται για το κτίριο, την πόλη, ή τον άνθρωπο. Το συγκεκριμένο έργο σχεδιάστηκε από τους φοιτητές της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, Μανώλη Αναστασάκο και τους αδελφούς Δημήτρη, Μπάμπη και Θανάση Κρέτση, σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος.
“Βασανίζομαι”
Προφανώς δεν είναι έργο ενός μόνου ανθρώπου, αλλά απ’ ο,τι φαίνεται όποιος σκέφτηκε να γράψει για πρώτη φορά τη λέξη “Βασανίζομαι…”, έδωσε το έναυσμα για να γεμίσουν εκατοντάδες τοίχοι σε όλη τη χώρα με την ίδια λέξη. Μάλιστα, είναι πλέον από τα πιο ιδιαίτερα πράγματα που θα βρει κανείς σε έναν τοίχο.
Όχι μόνο επειδή ως λέξη το “Βασανίζομαι…” κρύβει μέσα της πολλά, άσχημα, συναισθήματα, ούτε επειδή συνήθως είναι καλλιγραφικά γραμμένο, αλλά επειδή φανερώνει ένα μυστήριο: κανείς δεν ξέρει πότε ξεκίνησε να εμφανίζεται (μετά την κρίση πιθανώς, το οποίο ίσως έχει και τη σημασία του αν αληθεύει), ποιος το πρωτοέγραψε και πόσα είναι συνολικά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι πλέον δεν είναι έργο μόνο ενός ανθρώπου και πως ίσως καθημερινά οι τοίχοι που “βασανίζονται…” να πληθαίνουν.
Η οδός Λούκα & Νίκα στου Ψυρρή
Η συγκεκριμένη οδός είναι γεμάτη γκράφιτι από δεκάδες street art καλλιτέχνες. Μάλιστα παλιότερα είχε διεξαχθεί και εκδήλωση κατά την οποία θα ζωγράφιζαν -γνωστοί και μη- γκραφιτάδες, υπό τη μουσική αρκετών DJs.
Άλλα γκραφίτι
Η Αθήνα είναι ένας τεράστιος “καμβάς” για τους street art καλλιτέχνες και με μια βόλτα στο κέντρο της Αθήνας θα έρθει σε επαφή με πολλά έργα τα οποία έχουν να πουν και κάτι διαφορετικό στους επισκέπτες και τους θαμώνες της.
Άλλα έχουν πολιτικό περιεχόμενο, άλλα ερωτικό (όπως τα έργα του Yiakoo), άλλα είναι αφηρημένα (όπως του Woozy πάνω από το μετρό στο Μοναστηράκι), άλλα είναι απλές λέξεις, συνθήματα, ταγκιές. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η τέχνη του γκραφίτι είναι μια τέχνη που έχει τεράστια πεδία ανάλυσης.
Είναι άλλο να δεις σε τοίχους σε όλη τη χώρα τη λέξη “Βασανίζομαι…” και άλλο σε ένα μουσείο.
Είναι άλλο να ζωγραφίζεις υπό το φόβο του να σε πιάσουν, και είναι άλλο να ζωγραφίζεις στο υπόγειό σου.
Είναι άλλο να θέλεις να παραμείνεις ένας ανώνυμος καλλιτέχνης που επιλέγει να ζωγραφίζει ανώνυμα, στην αφάνεια και χωρίς καμία δημοσιότητα, πέραν δηλαδή του δημοσίου χαρακτήρα που έχει η συγκεκριμένη τέχνη, και άλλο να δημοσιοποιείς τα έργα σου ή να δίνεις συνεντεύξεις και ο κόσμος να ξέρει ποιος είσαι.
Είναι άλλο να δεις ζωγραφισμένο ένα σύνθημα κατά της αστυνομίας έξω από ένα αστυνομικό τμήμα και άλλο σε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο.
Με λίγα λόγια, έχει πολλές φορές σημασία το μέρος στο οποίο ζωγραφίζει κανείς. Και ανεξαρτήτως τι γνώμη -θετική ή αρνητική- έχει ο κόσμος και η πολιτεία, αισθητικά, νομικά ή ηθικά, για τη street art, το γκραφίτι έχει κάτι να πει σε όλους. Σίγουρα, γεννά πολλά και διαφορετικά συναισθήματα, ακριβώς όπως ένας “καλός” ή “κακός” πίνακας.
Πολλές φορές δεν έχει σημασία αν αυτό που αποτυπώνεται στον “καμβά” θα είναι αισθητικά ωραίο (με υποκειμενικά κριτήρια), αλλά αυτό που περνάει στον κόσμο που το κοιτάζει (και στον ίδιο το δημιουργό). Το γκραφίτι, “παράνομο” ή “νόμιμο”, έχει ξεσηκώσει τεράστια συζήτηση, για το αν είναι βανδαλισμός ή όχι, για το αν πρέπει να νομιμοποιηθεί ή όχι, για το αν είναι ωραίο ή όχι.
Και αυτό, μάλλον, είναι και η μεγαλύτερη επιτυχία της “τέχνης της παρανομίας”. Γιατί η τέχνη που προβληματίζει, ξεσηκώνει και προκαλεί, θα είναι μονίμως παρούσα για να μας δείχνει έναν άλλο δρόμο: το δρόμο της δημιουργίας μέσα από τις στάχτες.
Βίκτωρας Αντωνόπουλος
