Τη μέση οδο επέλεξαν τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου για τη διαφύλαξη του μνημείου των Δεσμωτών του Φαλήρου το οποίο εμφανίζει σημαντικά ποσοστά φθοράς εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του εδάφους αποκάλυψής του.
Μετά από μια πολύωρη συνεδρίαση το ΚΑΣ αποφάσισε κατά πλειοψηφία την ανύψωση σε μπλογκ του συνόλου της πρώτης σειράς σκελετών που σύμφωνα με τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ έχουν υποστεί τουλάχιστον 30% φθορά, στη συνέχεια την εξυγίανση του εδάφους και την επανατοποθέτηση τους στο βάθος εύρεσης τους.
Φθορά η «δεύτερη ζωή» των Δεσμωτών
Οι 79 δεσμώτες αποκαλύφθηκαν τον Μάρτιο του 2016 κατά την κατασκευή του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο νοτιανατολικό τμήμα του, στην περιοχή Εσπλανάδα, 60 εκατοστά κάτω από την στάθμη της θάλασσας και σε δυσμενή θέση υφάλμυρου εδάφους. Η θέση αυτή στο Δέλτα Φαλήρου υπήρξε καθοριστική για την «δεύτερη ζωή» των Δεσμωτών. Αν βασική αρχή της αρχαιολογίας είναι ότι κάθε εύρημα, έχει «πορεία ζωής» την φθορά, οι Δεσμώτες βρισκονται στις χειροτερες δυνατές συνθήκες εδάφους που επιταχύνουν την πορεία αυτή, καθώς το σημείο είναι αμμώδες και υγρό.
Να σημειωθεί οι 79 δεσμώτες αποκαλύφθηκαν σε τρεις διαφορετικές συστάδες και μόνον η πρώτη και πιο σημαντική που αποτελειται από 40 σκελετούς αλυσσοδεμένους μεταξύ τους είναι αυτή που εμφανίζει τους γρηγορότερους ρυθμούς φθοράς.
Οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ έκαναν άριστα τη δουλειά τους
Τα προσωρινά μέτρα της επέμβασης στο υπέδαφος της αποκάλυψης τους φαίνεται να έχουν επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα στον ρυθμό φθοράς των σκελετών εντούτοις, η αλλοίωση όμως που υπέστησαν το 2017 ήταν μεγάλης έκτασης και επέφεραν προβληματισμό στις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, με την προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων μνημείων Μαρία Μερτζάνη προχώρησε στις απαραίτητες ενέργειες για τη λήψη περαιτέρω μέτρων για την προστασία του μνημείου. Το θέμα εισήχθη στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο με αναπομπή της Υπουργού Πολιτισμού, η οποία μετά από αυτοψία στο σημείο έκανε λόγο για «εικόνα της ανασκαφής των Δεσμωτών εξαιρετικά δυσάρεστη» και σημείωνε ότι «το εύρημα το οποίο προκάλεσε το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας εγκαταλείφθηκε στη τύχη του. Το αποτέλεσμα μετράει και αυτό είναι η απραξία».
Εντούτοις κατά την παρουσίαση του θέματος από τις αρμόδιες υπηρεσίες αποδείχθηκε, και με την παραδοχή του Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Γιώργου Διδασκάλου που προέδρευε του συμβουλίου, ότι από το 2016 οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ έκαναν άριστα τη δουλειά τους και προχώρησαν σε όλες τις απαιτούμενες ενέργειες -συχνά με καθημερινή παρουσία στο σκάμμα- για την προστασία του ευρήματος, που όμως δεν θα μπορούσε να μην υποστεί φθορά.
Μέση λύση
Το ΚΑΣ λαμβάνοντας υπόψιν του την αξία του μνημείου, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του-ομαδικοί τάφοι αποκαλύπτονται σπάνια- και την πιθανή σύνδεση του με μια ιδιαίτερη ιστορική στιγμή, ουσιαστικά αποφασισε την προστασία του στο μέγιστο δυνατό βαθμό με βάση τα νέα δεδομένα επιδείνωσης. Καθώς πρόκειται για μοναδικό εύρημα που αντίστοιχο του δεν υπάρχει διεθνώς, απαιτείται πρωτοποριακή αντιμετώπιση. Έτσι ούτε θα αποσπαστούν για να μεταφερθούν σε ασφαλές μέρος αλλά ούτε θα μείνουν και in situ.
Θα ανυψωθουν σε μπλογκ, για να επιτευχθεί η εξυγίανση του εδάφους και θα επανατοποθετηθούν στο βάθος που βρέθηκαν, για να αποτελέσουν στο μέλλον πιθανά μέρος ενός μουσείου και να καταστούν επισκέψιμοι για το ευρύ κοινό.
Βάσια Μπακετέα
