«Μουδιασμένη» ήταν η αντίδραση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος στην απόφαση που εξέδωσε η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία έκρινε κατά πλειοψηφία ότι η αφαίρεση με Προεδρικό Διάταγμα από τον Οργανισμό του Υπουργείου Παιδείας, της «ανάπτυξης θρησκευτικής συνείδησης», είναι εντός των συνταγματικών πλαισίων. Από την άλλη, ικανοποιημένος εμφανίστηκε ο τέως υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου, επί υπουργίας του οποίου είχε εκδοθεί το επίμαχο διάταγμα.
Στην ουσία το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο απορρίπτει την προσφυγή που είχαν καταθέσει η Εκκλησία της Ελλάδος, η Ιερά Μητρόπολη Πειραιά, άλλοι εκκλησιαστικοί φορείς και γονείς παιδιών που φοιτούν στο δημοτικό και το Λύκειο και δικαιώνει τον τέως υπουργό Παιδείας. Διαφορετική ωστόσο είναι η ερμηνεία της Ιεράς Συνόδου, η οποία σε ανακοίνωσή της αναφέρει «το ΣτΕ έκρινε ότι η παράλειψη αναφοράς του σκοπού αυτού στο Διάταγμα δεν αποτελούσε παράβαση του Συντάγματος, όχι επειδή επιτρέπεται η αφαίρεση της θρησκευτικής αγωγής από την εκπαίδευση, αλλά επειδή αρκεί ότι η θρησκευτική αγωγή ήδη προβλέπεται στο Σύνταγμα (16 παρ. 2) και στον νόμο 1566/1985, ώστε δεν απαιτείτο η επανάληψή της στο διάταγμα οργάνωσης των υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Ικανοποίηση Γαβρόγλου
Την ικανοποίησή του εξέφρασε ο Κώστας Γαβρόγλου, ανφέροντας ότι ανοίγει ο δρόμος για νηφάλια συζήτηση για «την παραπέρα ενίσχυση των διακριτών ρόλων της Πολιτείας και Εκκλησίας». Ο τέως υπουργός, αφού επισήμανε ότι η απόφαση αυτή ελήφθη με πρόεδρο του ΣτΕ την νυν Πρόεδρο της Δημοκρατίας Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, σημείωσε με νόημα ότι «η απόφαση αυτή δημιουργεί και τις προϋποθέσεις για την αφαίρεση του τίτλου “Θρησκευμάτων” από τον πλήρη τίτλο του Υπουργείου Παιδείας, όπως είναι σε όλα τα αντίστοιχα Υπουργεία των χωρών της Ευρώπης.
Η ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου έχει ως εξής:
Μετά από δημοσιεύματα και επιπόλαιες ανακοινώσεις ότι δήθεν το ΣτΕ έκρινε ως συνταγματική την αφαίρεση της θρησκευτικής αγωγής από τους σκοπούς του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠΕΘ) διευκρινίζεται προς λήξη των παρανοήσεων:
Το άρθρο 1 του διατάγματος οργάνωσης των υπηρεσιών του ΥΠΕΘ του έτους 2018 (Προεδρικό Διάταγμα 18/2018) παρέλειψε να αναφέρει την «ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης» των μαθητών εντός των σκοπών του Υπουργείου. Στην επίδικη υπόθεση κλήθηκε η Ολομέλεια του ΣτΕ να κρίνει εάν η παράλειψη αυτή αποτελούσε κατάργηση της θρησκευτικής αγωγής από τους σκοπούς του Υπουργείου και εάν το Διάταγμα επιχειρούσε παρανόμως να καταργήσει το άρθρο 16 παρ. 2 του Συντάγματος, που την προβλέπει ως υποχρεωτική.
Το ΣτΕ έκρινε ότι η παράλειψη αναφοράς του σκοπού αυτού στο Διάταγμα δεν αποτελούσε παράβαση του Συντάγματος, όχι επειδή επιτρέπεται η αφαίρεση της θρησκευτικής αγωγής από την εκπαίδευση, αλλά επειδή αρκεί ότι η θρησκευτική αγωγή ήδη προβλέπεται στο Σύνταγμα (16 παρ. 2) και στον νόμο 1566/1985, ώστε δεν απαιτείτο η επανάληψή της στο διάταγμα οργάνωσης των υπηρεσιών του ΥΠΕΘ.
Στη δικαστική απόφαση αναφέρεται ότι η μη επανάληψη των σκοπών του άρθρου 16 παρ. 2 του Συντάγματος – μεταξύ των οποίων η ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης – στο ανωτέρω διάταγμα του Υ.Π.Ε.Θ. «δεν έχει την έννοια ότι οι σκοποί αυτοί παύουν να αποτελούν σκοπούς της παιδείας κατά παράβαση του Συντάγματος» και επιπλέον «διότι οι βασικοί σκοποί της παιδείας καθορίζονται από συνταγματικές και νομοθετικές διατάξεις (άρθρο 16 παρ. 2 Συντ. και άρθρα 1, 4, 5 και 6 ν. 1566/1985), κατά το μέρος δε που οι διατάξεις αυτές επαναλαμβάνονται ή μη στο οργανωτικό διάταγμα του υπουργείου στερούνται αυτοτελών κανονιστικών συνεπειών» – δηλαδή δεν έχει έννομη σημασία εάν θα επαναληφθούν στο Προεδρικό Διάταγμα, διότι θα επρόκειτο για επανάληψη ρυθμίσεων, που ήδη ισχύουν εκ του Συντάγματος και του νόμου 1566/1985.
Η πλειοψηφία και η μειοψηφία των δικαστών της Ολομέλειας διαφώνησαν μόνο, εάν νομοτεχνικά απαιτείτο να επαναλαμβάνονται οι σκοποί του Συντάγματος και του νόμου 1566/1985 στο κείμενο του διατάγματος του ΥΠΕΘ. Κανείς όμως δεν διετύπωσε την κρίση ότι η παράλειψη αναφοράς τους στο διάταγμα αποτελούσε έμμεση κατάργησή τους.
Συνεπώς αντίθετα με όσα διαδόθηκαν χωρίς κατανόηση του σκεπτικού της, η απόφαση 210/2020 του ΣτΕ δεν έκρινε ότι παύει να εντάσσεται στους σκοπούς της δημοκρατικής παιδείας υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων η ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης, για το περιεχόμενο της οποίας σε ό,τι αφορά τα τέκνα ορθοδόξων χριστιανικών οικογενειών, έχει εκδώσει κατά τα τελευταία έτη αποφάσεις η Ολομέλεια του ΣτΕ (660/2018, 926/2018, 1749/2019 και 1750/2019).
H ανακοίνωση του κ. Γαβρόγλου:
Σήμερα ήταν μία σημαντική ημέρα για την ενίσχυση των διακριτών ρόλων Πολιτείας και Εκκλησίας. Συνταγματική -κατά πλειοψηφία και με πρόεδρο την κ. Α. Σακελλαροπούλου- κρίθηκε από την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας η αφαίρεση από την αποστολή του Υπουργείου Παιδείας της «ανάπτυξης της θρησκευτικής συνείδησης», βάσει του Προεδρικού Διατάγματος 18/2018. Στο ΣτΕ είχαν προσφύγει η Εκκλησία της Ελλάδος, η Μητρόπολη Πειραιά, ο μητροπολίτης Πειραιά Σεραφείμ Μεντζελόπουλος, η «Πανελλήνια Ένωσις Θεολόγων», η «Εστία Πατερικών Μελετών» και δύο γονείς των οποίων τα παιδιά τους φοιτούν στο δημοτικό σχολείο και στο λύκειο.
Η απόφαση αυτή δημιουργεί και τις προϋποθέσεις για την αφαίρεση του τίτλου «Θρησκευμάτων» από τον πλήρη τίτλο του Υπουργείου Παιδείας, όπως είναι σε όλα τα αντίστοιχα Υπουργεία των χωρών της Ευρώπης. Κυρίως, όμως, παρέχει τις δυνατότητες για να συζητήσουμε νηφάλια την παραπέρα ενίσχυση των διακριτών ρόλων της Πολιτείας και Εκκλησίας.
Οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στο πολιτικό και διοικητικό προσωπικό του Υπουργείου μαζί και στους νομικούς που με σχολαστικότητα διατύπωσαν τους σκοπούς του Υπουργείου όπως αποτυπώθηκαν στον Οργανισμό του.
Ισίδωρος Ρούσσος
