Ξεκινώντας από τον Νοέμβριο, οι ένοπλες δυνάμεις της Ρωσίας έχουν συγκεντρωθεί κοντά στα σύνορα με την Ουκρανία και την κατεχόμενη Κριμαία. Ενώ είναι φαινομενικά έτοιμη να εισβάλει στην Ουκρανία, οι προθέσεις της Ρωσίας παραμένουν ασαφείς.
Μια παρόμοια ρωσική κίνηση συνέβη τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2021, δημιουργώντας έναν αρχικό φόβο εισβολής. Το Κρεμλίνο υποστήριξε τότε ότι έχει συγκεντρώσει αυτές τις δυνάμεις για μια στρατιωτική άσκηση, και αργότερα όντως επέστρεψαν στο στρατόπεδο. Και με τις δύο κινητοποιήσεις στρατευμάτων, η Μόσχα προσπάθησε να τρομάξει το Κιέβο με τις σημαντικά μεγαλύτερες ένοπλες δυνάμεις της.
Η Ρωσία δεν απειλεί να εισβάλει στην Ουκρανία έτσι από το πουθενά, αλλά να κλιμακώσει τον πόλεμο που διεξάγεται μέσω πληρεξουσίων της Μόσχας στο Ντονμπάς, στην Ανατολική Ουκρανία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εισέλθει στον όγδοο χρόνο μετά το ξέσπασμα του τον Φεβρουάριο του 2014, όταν οι ένοπλες δυνάμεις της Ρωσίας προσάρτησαν την Κριμαία και δημιούργησαν τις αυτονομιστικές ένοπλες ομάδες της Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντόνετσκ και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουκάνσκ.
Ο χαμηλής έντασης πόλεμος στο Ντονμπάς εξακολουθεί να έχει στρατηγική χρησιμότητα για τη Ρωσία, διότι δίνει στη Μόσχα ένα διαρκές βέτο για τη σταθερότητα της Ουκρανίας.
Τι θα σήμαινε η αυτονόμηση του Ντονμπάς
Ο Ρώσος πρόεδρος μάχεται για να κρατήσει την Ουκρανία εντός της ρωσικής σφαίρας επιρροής και εκτός ΝΑΤΟ για πολλούς λόγους.
Επικαλείται κατ’ αρχάς τους ιστορικούς, πολιτισμικούς, θρησκευτικούς και εθνοτικούς δεσμούς των δύο χωρών υποστηρίζοντας ότι Ρώσοι και Ουκρανοί είναι ουσιαστικά ένα έθνος.
Το σημαντικότερο, όμως, είναι η στρατηγική θέση της Ουκρανίας. Με την ανατολική επέκταση του ΝΑΤΟ, η Μόσχα συνορεύει ήδη με τρία μέλη του ΝΑΤΟ, την Εσθνονία, τη Λετονία και τη Λιθουανία και δεν επιθυμεί σε καμία περίπτωση να προσθέσει στη λίστα αυτή και την Ουκρανία, με την οποία έχει και πολύ μεγαλύτερα σύνορα.
Επιπλέον η Ουκρανία λειτουργεί ως ανάχωμα ανάμεσα στη Ρωσία και 4 ακόμη νατοϊκές χώρες: την Πολωνία, τη Σλοβακία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία.
Στο μεταξύ, οι συμφωνίες του Μινσκ αναφέρονται τις τελευταίες ημέρες από όλες τις πλευρές ως βάση για διπλωματική διέξοδο στην κρίση. Προβλέπουν αυτονομία, όχι ανεξαρτησία, για τις επαρχίες του Ντοντέτσκ και του Λουγκάνσκ και κάποιοι στη Δύση θεωρούν ότι μέσω αυτής της αυτονομίας μπορεί να εκτονωθεί η ένταση και ν’ αποτραπεί μια μεγαλύτερη σύρραξη.
Ελλοχεύει ωστόσο ένας μεγάλος κίνδυνος, καθώς ενδεχόμενη αναγνώριση κάποιου είδους αυτονομίας ή «ανεξαρτησίας» του Ντονμπάς από το Κίεβο θεωρείται βέβαιο ότι θα πυροδοτήσει μαζική εξέγερση στην Ουκρανία και πιθανόν αποσταθεροποίηση της χώρας. Και ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα είναι εκεί να αξιοποιήσει στρατηγικά αυτήν την αποσταθεροποίηση: Είτε ως πρόσχημα για να εισβάλει στο Ντονμπάς και να εγκαταστήσει μια φιλική προς τη Μόσχα τοπική κυβέρνηση, είτε προσεταιριζόμενος το Ντονμπάς σε ένα είδος ομοσπονδιοποίησης.
Ο Νοrd Stream 2, το θύμα πιθανής εισβολής
Σε περίπτωση εισβολής, ένα θύμα θα μπορούσε να είναι ο νεόκτιστος Nord Stream 2, ένας αγωγός πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων από τη Ρωσία στη Γερμανία. Η υποθαλάσσια σύνδεση αναμενόταν να ενισχύσει την προσφορά, αλλά έχει εμπλακεί σε μια εξαιρετικά πολιτικοποιημένη διαδικασία έγκρισης.
Ο Μπάιντεν έχει υποστηρίξει κυρώσεις στον Nord Stream 2 εάν η Ρωσία εισβάλει, ενώ η κυβέρνηση του νέου γερμανού καγκελαρίου Όλαφ Σολτς έχει ξεκαθαρίσει ότι μια κλιμάκωση της κρίσης θα μπορούσε να σημαίνει το τέλος του αγωγού. Η αγορά υπολογίζει στον αγωγό χωρητικότητας 55 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων που θα φέρει τελικά αέριο και η ακύρωση του έργου αφήνει λιγότερες επιλογές διαμετακόμισης.
Ο Πούτιν έχει επανειλημμένα πιέσει για τον αμφιλεγόμενο αγωγό, καθώς προσφέρει μια απευθείας διαδρομή προς τις αγορές της Ευρώπης, αποφεύγοντας την Ουκρανία.
Η Μόσχα θα μπορούσε να σταματήσει τις ροές μέσω της Ουκρανίας σε περίπτωση σύγκρουσης. Αυτό θα έδινε στη Ρωσία τη δύναμη να “υπαγορεύσει τους όρους της στην Ουκρανία και στην ΕΕ”.
Διακυβεύονται 40 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου που η Ρωσία δεσμεύεται να διακινεί ετησίως μέσω της Ουκρανίας στο πλαίσιο μιας επαφής που λήγει το 2024. Αυτό είναι περίπου το 1/3 του ρωσικού φυσικού αερίου που εξάγεται στην Ευρώπη και σχεδόν το μισό από αυτό που καταναλώνει η Γερμανία ετησίως.
Εάν αυτό συνέβαινε, η Ρωσία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την κατάσταση για να προωθήσει τον αγωγό Nord Stream 2.
Ενώ οι ροές ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είχαν διακοπεί στο παρελθόν κατά τη διάρκεια διαφωνιών με την Ουκρανία για τις τιμές, παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό αδιάκοπες -ακόμη και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014.
Ωστόσο, οι κίνδυνοι είναι τεράστιοι, με συνέπειες για τις τιμές. Εάν επηρεαστεί η ουκρανική διαμετακόμιση φυσικού αερίου, η αντικατάσταση των χαμένων όγκων δεν θα ήταν εύκολη. Η Gazprom θα μπορούσε να επαναδρομολογήσει το ήμισυ της προμήθειας σε έναν υπο-χρησιμοποιημένο αγωγό που διέρχεται από τη Λευκορωσία και την Πολωνία. Το άλλο μισό θα πρέπει να προέρχεται από αγορές ανοιχτής αγοράς, οι οποίες μπορεί να είναι ακριβές.
Η ενίσχυση της διέλευσης μέσω Λευκορωσίας δεν θα ήταν επίσης απλή. Ο πρόεδρος Αλεξάντερ Λουκασένκο έχει απειλήσει επανειλημμένα ότι θα διακόψει τις προμήθειες, μεταξύ άλλων ως αντίποινα για τυχόν κυρώσεις της ΕΕ μετά τη μεταναστευτική κρίση.
Σε κάθε σύγκρουση, υπάρχει κίνδυνος να υποστούν ζημιά βασικές υποδομές, είτε σκόπιμα είτε κατά λάθος. Αυτό θα μπορούσε να καταλήξει να επηρεάσει τις ευρωπαϊκές προμήθειες και τιμές για τα επόμενα χρόνια.
