«Γιατί το χώμα που φυτεύεις γίνεται πατρίδα που σε δένει. Αλλά ούτε εγώ πρόκανα να φκιάσω το αμπέλι μου».
Ο εβδομηντάχρονος Αρτέμ Αμπαριάν υπόσχεται στον γιο μιας συμμαθήτριάς του να καταγράψει σε χαρτί όλα όσα πέρασε στη ζωή του. Μια διαδικασία επώδυνη, μαρτυρική που τον αναγκάζει να μπει ξανά σε ένα σκοτεινό δάσος από αναμνήσεις ως γνήσιο παιδί ενός βασανισμένου αιώνα. Γεννημένος στην Ελλάδα από Αρμένιους πρόσφυγες, ο Αρτέμ έρχεται αντιμέτωπος με όλα τα μεγάλα γεγονότα, τις πίκρες και τους πολέμους. Από την αιώνια αντιμετώπισή του ως ξένου, ως κοσμοπολίτη χωρίς πατρίδα, καταλήγει στη ματαίωση ενός ολόκληρου αγώνα και την κατάρριψη των ιδανικών στον Εμφύλιο, την παραμονή του σε σοβιετικά στρατόπεδα και μεταγωγικές φυλακές, την προσπάθεια διαφυγής και την απόδρασή του στην Αργεντινή. Ο Αρτέμ στέκεται παντοτινό θύμα καταστάσεων, συμβολικός μάρτυρας μιας ολόκληρης εποχής.
Ο Θωμάς Ψύρρας στη νέα του νουβέλα αφηγείται την ιστορία ενός ανθρώπου που βιώνει στο πετσί του τις μελανές σελίδες της Ιστορίας, ενώ αυτός το μόνο που θέλει είναι να ερωτευτεί και στεριώσει σ’ έναν τόπο, να φυτέψει το δικό του αμπέλι σε μια πατρίδα. Όπως λέει και ο ίδιος όμως, «είμαστε καταδικασμένοι να ζήσουμε στον κόσμο στον οποίο ζούμε». Και ο κόσμος στον οποίο εκείνος έλαχε να ζήσει είναι μια απύθμενη κοιλάδα δακρύων, όπου το άτομο στέκεται μόνο και ανήμπορο.
«Τώρα κουβαλάω τον αιώνα μου κι αναμετρώ τις καταστάσεις που πέρασα: διωγμένος, ξένος, εκπατρισμένος, εξόριστος, φυλακισμένος, πρόσφυγας, νεοφερμένος, μετανάστης. Η ιστορία του αιώνα μου είναι μια πεδιάδα με ερείπια. Κατοικείται από ανώνυμα θύματα κι από νικημένους σε χαμένες μάχες. Μας έφτιαξαν (ή μήπως φτιάξαμε;) ένα παρόν στο οποίο έχουν υποταχτεί παρελθόν και μέλλον. Καλέ μου Μιχάλη, είμαστε καταδικασμένοι να ζήσουμε στον κόσμο στον οποίο ζούμε».
Η νουβέλα «Τι απομένει απ’ τη φωτιά» του Θωμά Ψύρρα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Κώστας Μοστράτος
