Την περιοδική έκθεση με τίτλο «Λίθινες Διαδρομές – Ιστορίες από Πέτρα: Εβραϊκές επιγραφές στην Ελλάδα» εγκαινίασαν τη Δευτέρα το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος (ΕΜΕ), σε συνεργασία με το Επιγραφικό Μουσείο (ΕΜ). Το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος και το Επιγραφικό Μουσείο τεκμηριώνουν την παρουσία Εβραίων στην Ελλάδα από το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. και η έρευνα-έργο ζωής του Εβραϊκού Μουσείου είναι διαθέσιμη πλέον στο κοινό της Αθήνας, στο Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος, (Νίκης 39, Αθήνα) και στο Επιγραφικό Μουσείο (Τοσίτσα 1, Αθήνα).
Η ιδέα της έκθεσης βασίστηκε στην βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών (2019) έντυπη επιστημονική έκδοση υπό τον τίτλο, Corpus Inscriptionum Judaicarum Graeciae (CIJG)-Σύνταγμα Ιουδαϊκών και Εβραϊκών Επιγραφών από την Ηπειρωτική και Νησιωτική Ελλάδα και τεκμηριώνει την ύπαρξη και παρουσία Εβραίων στον Ελλαδικό χώρο από το τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα, αναδεικνύοντας έτσι το εβραϊκό στοιχείο στην Ελλάδα σε μια από τις αρχαιότερες καταγεγραμμένες εβραϊκές εγκαταστάσεις της Ευρώπης.
Η έκθεση αποτελεί και την πεμπτουσία της ύπαρξης και αποστολής του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδας, γιατί το επιγραφικό σύνταγμα εντάσσεται στον πυρήνα των ερευνητικών προγραμμάτων του ΕΜΕ, που εστιάζουν στην καταγραφή, μελέτη και δημοσίευση των άυλων και υλικών τεκμηρίων του αρχαιολογικού και ιστορικού παρελθόντος των Ελλήνων Εβραίων και γιατί αποτελεί την κορωνίδα μιας συνεχούς, κοπιώδους αλλά και συγκλονιστικής προσπάθειας, η οποία ξεκίνησε το έτος 2000, και αγγίζει σήμερα ένα ώριμο σημείο, με την παρουσίαση των συγκεκριμένων επιγραφικών τεκμηρίων.
Τα εκθέματα στο Επιγραφικό Μουσείο παρουσιάζονται σε θεματικές ενότητες, καλύπτοντας όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής των εβραϊκών κοινοτήτων της ύστερης αρχαιότητας. Η πρωτότυπη «ανάγνωση» που προτείνει αυτή η διπλή παρουσίαση στον επισκέπτη, έγκειται στην εξερεύνηση της πρώιμης εγκατάστασης των Εβραίων στην Ελλάδα, όχι ως ένα μεμονωμένο ιστορικό γεγονός, αλλά ως αναπόσπαστο μέρος ενός ευρύτερου ιστορικού, γεωγραφικού και χρονολογικού πλαισίου, τονίζοντας και αναδεικνύοντας, με αυτό τον τρόπο, την πολυπολιτισμικότητα της Ελλάδας.
Επίσης, η έκθεση, πέρα από την ανάδειξη του παρελθόντος, φιλοδοξεί να συμβάλει και στη δημιουργία ενός ζωντανού ερεθίσματος έμπνευσης και διαλόγου με το παρόν. Στο πλαίσιο αυτό, στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος παρουσιάζεται η έκθεση τέχνης με τίτλο «Τέχνη της Μνήμης και της Μνημόνευσης», υπό την επιμέλεια του Βίκτωρ Κοέν, προτείνει μια νέα ανάγνωση του αρχαιολογικού υλικού, μέσα από τη σύγχρονη ματιά δέκα καλλιτεχνών από τον κόσμο των καλών και των εφαρμοσμένων τεχνών.
Η αρχαία επιγραφική τέχνη, ως μια πρώιμη μορφή σχεδιασμού, επανακαθορίζεται ως νέο σημείο αναφοράς μέσα από τα έργα των σύγχρονων επιγόνων της από ένα ευρύ φάσμα μορφών τέχνης από το χώρο του σχεδιασμού. Ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλέγεται και ο σχεδιαστής γραμματοσειρών Γιάννης Καρλόπουλος, ο βιομηχανικός σχεδιαστής Ανδρέας Βαρώτσος, οι καλλιτέχνες Άρτεμις Αλκαλάη, Ξενής Σαχίνης και Κατερίνα Ζαφειροπούλου, το εικαστικό δίδυμο Kalos & Klio και οι φωτογράφοι Άρις Γεωργίου και Μαρίλια Φωτοπούλου. Την έκθεση ολοκληρώνει πίνακας του εικαστικού Μωρίς Γκανή (1973-2019) – στη μνήμη του οποίου είναι αφιερωμένη η έκθεση.
Στα εγκαίνια της έκθεσης, η Διευθύντρια του ΕΜΕ Ζανέτ Μπαττίνου δήλωσε ότι «η έκθεση αποτελεί το επιστέγασμα δουλειάς πολλών ετών και στοχεύει στην ανάδειξη και προβολή επιλεγμένων ιστορικών και αρχαιολογικών τεκμηρίων των Εβραίων της Ελλάδας, από το τέλος του 4ου π.κ.ε./π.Χ. έως και τον 15ο αι., ενώ αναφερόμενη στην έκθεση τέχνης με τίτλο «Τέχνη της Μνήμης και της Μνημόνευσης» προσέθεσε ότι αποτελεί «μια απόπειρα επικοινωνίας με τα συγκεκριμένα κατάλοιπα ενός κόσμου που δεν υπάρχει πια και προτείνει μια νέα ανάγνωση του αρχαιολογικού υλικού, μέσα από τη σύγχρονη ματιά δέκα καλλιτεχνών από τον κόσμο των καλών και των εφαρμοσμένων τεχνών».
Ο Πρόεδρος του ΕΜΕ Μάκης Μάτσας δήλωσε συγκινημένος καθώς «με την έκθεση αυτή εκπληρώνεται ένα παλιό μου όνειρο» και επισήμανε ότι η έκθεση είναι εμπνευσμένη από την πολυετή έρευνα και την δημιουργία του «Συντάγματος Ιουδαϊκών και Εβραϊκών Επιγραφών από την Ηπειρωτική και Νησιωτική Ελλάδα» την οποία οραματίστηκε η Διευθύντρια του Μουσείου και η οποία μετά από 20 χρόνια επίπονης εργασίας παραδόθηκε το 2018 στο παγκόσμιο κοινό.
Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη χαρακτήρισε τις επιγραφές ως «λαλούντες λίθους», δηλαδή το πιο άμεσο τεκμήριο ιστορικότητας ενός χώρου και του φορέα που φέρει τη γλώσσα και τη γράφει. Σύμφωνα με την Υπουργό, «η μεγαλύτερη σημασία της έκθεσης αυτής έγκειται στο γεγονός ότι καταδεικνύει ιστορικά ότι η διαφορετικότητα όχι μόνο δεν εμποδίζει τη συνύπαρξη, αλλά αντίθετα συνιστά παράγοντα εμπλουτισμού που διευρύνει τα θεμέλια ενισχύει την προσαρμοστικότητα της κοινωνίας και εν τέλει αυξάνει τη συνοχή και την αυθεντικότητά της».
Επίσης τόνισε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της έκθεσης από μουσειολογικής άποψης «καθώς χαρακτηρίζεται από πρωτότυπη σε σύλληψη διττή διάρθρωση, η πρώτη από μοναδικής ιστορικής σημασίας εβραϊκά τεκμήρια που ρίχνουν φως στις εκφάνσεις της θρησκευτικής, πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής των εβραίων και των τοπικών κοινοτήτων τους από την αρχαιότητα μέχρι την τουρκοκρατία και η δεύτερη η οποία προσφέρει μια πολυφωνική αφήγηση και μια διαλογική σχέση με το παρελθόν.
Από την πλευρά του ο Πρέσβης της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, Δρ. Ράιχελ τόνισε ότι η έκθεση «είναι μια εξαιρετική επιβεβαίωση της λατινικής παροιμίας verba volunt scripta manent (τα λόγια πετάνε, οι λέξεις μένουν) οπότε η κατανόηση του παρελθόντος θα ήταν τελείως διαφορετική αν δεν είχαν ανακαλυφτεί αυτές οι επιγραφές. Ο Δρ. Ράιχελ συμπλήρωσε ότι «εκθέσεις όπως αυτή μας θυμίζουν ότι οι Εβραίοι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής ιστορίας από την αρχαιότητα, καθώς η συμβολή τους στην πνευματική σκέψη και τις τέχνες στην πολιτική και την οικονομία έχουν διαμορφώσει και εμπλουτίσει την κοινή μας ευρωπαϊκή ταυτότητα».
Τέλος, ο Διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου, Δρ. Αθανάσιος Θέμος αναφέρθηκε στη συνεργασία των δύο μουσείων λέγοντας ότι η «η συνεργασία αυτή έχει και μια ακόμα διάσταση, εκείνη της κατάδυσης του επισκέπτη στον ιστορικό χρόνο και την ανάδυσή του στη σύγχρονη τέχνη μέσω των αρχαίων μνημείων», ενώ συμπλήρωσε ότι «η έκθεση αυτή αναφέρεται κατ᾽ουσίαν στην πολυπολιτισμικότητα».
Τη συνολική έκθεση «Λίθινες Διαδρομές – Ιστορίες από Πέτρα: Εβραϊκές επιγραφές στην Ελλάδα» συνοδεύει η ψηφιακή έκδοση (e-book) του επιγραφικού συντάγματος, προκειμένου ο επισκέπτης να αποκτήσει οπτική στην πλήρη έκταση του διαθέσιμου υλικού. Επίσης, η έκθεση σύγχρονης τέχνης με τίτλο «Τέχνη της Μνήμης και της Μνημόνευσης» συνοδεύεται από ένα δίγλωσσο κατάλογο καθώς και μια δίγλωσση έκδοση με τίτλο «Οι Εβραίοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» του ομότιμου καθηγητή Nicholas de Lange, σχετική με την ιστορία και αρχαιολογία των Εβραίων της ύστερης αρχαιότητας και του Βυζαντίου.
Η έκθεση πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ενώ έχει χρηματοδοτηθεί κυρίως από πόρους του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον, του Υπουργείου Εξωτερικών της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και θα είναι ανοιχτή για το κοινό μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου 2023.
Ισίδωρος Ρούσσος
