10 χρόνια Literature.gr: H Ντίνα Σαρακηνού για το θαύμα της λογοτεχνίας

Η Ντίνα Σαρακηνού γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά κατάγεται από την Κέρκυρα και είναι πολύ περήφανη για αυτό. Οι σπουδές στη Μεγάλη Βρετανία στην Βιοπληροφορική τη βοήθησαν να επεκταθεί επαγγελματικά στον τομέα της συμβουλευτικής επιχειρήσεων. Όμως τα τελευταία χρόνια η λογοτεχνία αποτελεί το επίκεντρο των ενδιαφερόντων της.

Είναι διευθύντρια του λογοτεχνικού περιοδικού Literature που σημειώνει επιτυχία τόσο χάρη στον τρόπο που προσεγγίζει τα λογοτεχνικά δρώμενα όσο και χάρη στο Βραβείο Λογοτεχνική Φράση της Χρονιάς που θεσπίστηκε για πρώτη φορά το 2015. Το 2019 διοργάνωσε με την αρωγή της Αθήνας Παγκόσμια Πρωτεύουσα βιβλίου 2018 την Ημερίδα για την Ελληνική Λογοτεχνία στο εξωτερικό με τη συμμετοχή 25 Ελληνιστών/μεταφραστών από όλο τον κόσμο σε απευθείας σύνδεση, σημείο αναφοράς έκτοτε για την εξωστρέφεια της Ελληνικής λογοτεχνίας. Απότοκη όλων αυτών των δραστηριοτήτων είναι η συμβολή της Ντίνας Σαρακηνού στη δημιουργία του επίσημου ελληνικού παραρτήματος του PEN International, PEN Greece, του Σωματείου Λογοτεχνών και Φίλων της Λογοτεχνίας στο οποίο και διατελεί Πρόεδρος από το 2022. Παράλληλα ασχολείται με τη συγγραφή και τη βιβλιοκριτική. Διηγήματά της και κριτικές βιβλίων δημοσιεύονται σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά.

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 10 χρόνων λειτουργίας του Literature είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί της για τη λογοτεχνία, τη βιβλιοκριτική, το Literature και το PEN Greece και τους επόμενους στόχους του.

Φέτος συμπληρώσατε δέκα χρόνια Literature. Πώς ξεκίνησε η επαφή σας με τη λογοτεχνία και πώς οδηγηθήκατε εν τέλει στη δημιουργία ενός online λογοτεχνικού περιοδικού;

Διάβαζα λογοτεχνικά βιβλία από μικρή. Από τις πρώτες μου μνήμες είναι να προσπαθεί η αδερφή μου να μου εξηγήσει την Μόμο του Μίχαελ Έντε. Ωραίες εποχές που τότε ο χρόνος δεν είχε τη σημερινή του σημασία. Πήγαινα στην Δημοτική Βιβλιοθήκη τα Σάββατα, με τα πατίνια μου φυσικά, έξι – εφτά τετράγωνα μακριά από το σπίτι μας και δανειζόμουν βιβλία. Τότε, στα 14 μου ερωτεύτηκα τον Άρη, τον ήρωα της Διδώς Σωτηρίου στο Κατεδαφιζόμεθα. Όταν έφυγα για σπουδές στη Βρετανία στα 18 μου σταμάτησα να διαβάζω λογοτεχνικά βιβλία. Φοιτητική ζωή, μετά επαγγελματικά ταξίδια, δεν είχα χρόνο καθόλου για λογοτεχνία παρά μόνο στα αεροπλάνα. Συναντήθηκα μαζί της ξανά πριν από δεκαπέντε χρόνια. Όταν άρχισα το διάβασμα ξανά, η μητέρα μου με παρότρυνε να παρακολουθήσω σχετικά σεμινάρια. Αποφάσισα λοιπόν να παρακολουθήσω τις διαλέξεις του Αλέξη Σταμάτη, ‘’Λογοτεχνία, η Μάγισσα Τέχνη’’ στο Κολλέγιο Αθηνών το 2011. Αργότερα με τη συμβολή του Αλέξη Σταμάτη και του Στέφανου Δάνδολου αποφάσισα να ξεκινήσω το Literature. Τους οφείλω ευγνωμοσύνη. Έκτοτε, ως φυσικό επακόλουθο, μπήκα ενεργά στον χώρο της λογοτεχνίας και του βιβλίου εν γένει.

Με ποια κριτήρια γίνεται η επιλογή των συντακτών σας;

Αποκλειστικά και μόνο αν η γραφή τους είναι ενδιαφέρουσα ανεξάρτητα από το τι έχουν προσφέρει έως εκείνη τη στιγμή στο χώρο της λογοτεχνίας. Βέβαια το Literature στελεχώνεται από άξιους συνεργάτες από την αρχή της δημιουργίας του, χωρίς τους οποίους δεν θα μπορούσε να έχει την επιτυχία του. Η Τέσυ Μπάιλα, η οποία είναι και η αρχισυντάκτρια, η Λίνα Πανταλέων και ο Κώστας Στοφόρος, έχουν συμβάλλει καθοριστικά στην ταυτότητα του περιοδικού αλλά και οι τακτικοί συνεργάτες όπως: η Βιργινία Αυγερινού, η Σωτηρία Γεωργαντή, η Ευσταθία Δήμου, η Μαρία Ζωμοπούλου, ο Απόστολος Θηβαίος, ο Παναγιώτης Κολέλης, ο Κωνσταντίνος Μπούρας, ο Νίκος Σαλτερής, η Λεύκη Σαραντινού, ο Γιώργος Τζιτζικάκης, η Λίλια Τσούβα, και πολλοί άλλοι εξίσου αξιόλογοι δημιουργοί κοσμούν κατά καιρούς με τα άρθρα τους το περιοδικό και εμπλουτίζουν την ύλη του συνεχώς καθιστώντας το έναν ζωντανό οργανισμό που διαρκώς εξελίσσεται.

Ποια στοιχεία πρέπει να έχει ένα βιβλίο για να σας συγκινήσει και ενδεχομένως να γράψετε γι’ αυτό μια κριτική;

Καθώς ο χρόνος μου είναι περιορισμένος, δεν προλαβαίνω να γράψω κριτικές για όσα βιβλία θα ήθελα, ωστόσο διαβάζω πολύ και παρακολουθώ στενά την εκδοτική παραγωγή. Στο Literature αφήνω τον χώρο της κριτικής στους συντάκτες και συνήθως δίνω τα κείμενά μου σε άλλα αξιόλογα λογοτεχνικά περιοδικά ζητώντας τη φιλοξενία τους. Στα βιβλία που διαβάζω ψάχνω την υπαινικτικότητα. Ψάχνω τον λιτό κατανοητό λόγο, δεν μου αρέσει η γραφή που υπεραμύνεται της αξίας της με βερμπαλισμούς. Προσπαθώ να ανακαλύψω το θαύμα της λογοτεχνίας. Ένα αστραφτερό κείμενο διακρίνεται από την ευρηματική ιστορία, τους αδρά σκιαγραφημένους ήρωες και μια λεκτική αγωγή υψηλής αισθητικής. Πέρσι, όταν ήμουν κριτής στο λογοτεχνικό διαγωνισμό του PEN Greece «1922-2022: ξεριζωμός και προσφυγιά», αντιλήφτηκα ότι ορισμένα από τα διηγήματα που διακρίθηκαν προκαλούσαν έντονο ενδιαφέρον από την πρώτη κιόλας παράγραφο, χωρίς περιττολογίες, γεγονός που τα καθιστούσε ελκυστικά. Η πολύ ωραία συλλογή που εν τέλει δημιουργήθηκε κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Έναστρον.

Με ενδιαφέρουν πολύ επίσης και οι νέοι συγγραφείς. Έχω την αίσθηση ότι ορισμένοι από τους ήδη καταξιωμένους, Έλληνες και ξένοι, έχουν ικανοποιήσει με το έργο τους τις συγγραφικές εμμονές τους, κάτι που μπορεί να είναι και φυσικό επακόλουθο της συγγραφικής τους πορείας. Κάποια στιγμή τα θηρία μέσα μας ηρεμούν, ευτυχώς.

Γενικότερα πιστεύω ότι η κριτική στον χώρο μας πάσχει από τις αρκετά εσφαλμένες πρώτες εντυπώσεις, αλλά στο τέλος ο θόρυβος σταματά και μένουν μόνο τα σημαντικά έργα του κάθε δημιουργού για να αξιολογηθούν από τον μεγάλο κριτή, που δεν είναι άλλος από τον χρόνο. Στο Literature δεν κρίνουμε ποτέ αρνητικά τη γραφή ενός πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα. Γνωρίζουμε τις αδυναμίες ενός πρωτόλειου. Είναι η χαρά της πρώτης δημιουργίας, αξεπέραστη για τον δημιουργό, και έτσι πρέπει να παραμείνει. Στα επόμενά του έργα, αν υπάρξουν, η κριτική μας ματιά είναι πιο ουσιαστική, πιο ακέραια.

Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε στα 10 χρόνια Literature;

H μεγαλύτερη πρόκληση είναι η διατήρηση μιας αδιάρρηκτης σχέσης εμπιστοσύνης με τον αναγνώστη, αλλά παύει να υφίσταται όταν αντιμετωπίζεις τον αναγνώστη με εντιμότητα, ειλικρίνεια και σεβασμό. Πλέον το Literature έχει κερδίσει τη θέση που του αναλογεί στις συνειδήσεις του αναγνωστικού κοινού με περισσότερους από 100,000 επισκέπτες κάθε μήνα. Είμαστε περήφανοι.

Τι πιστεύετε ότι χαρακτηρίζει τους Έλληνες λογοτέχνες στην εποχή μας;

Κάποιοι λογοτέχνες διακρίνονται από μια ευαισθησία που τους καθιστά ευάλωτους στις απαιτήσεις της ταχύτητας της εποχής μας και αυτό δεν νομίζω ότι είναι σημερινό φαινόμενο αλλά διαχρονικό. Πραγματικά πιστεύω ότι δεν έχει σημασία πότε θα εκδώσεις αλλά τι θα εκδώσεις.

Πέρα όμως από αυτό, πιστεύω ότι τους χαρακτηρίζει μια μεγάλη αφηγηματική δεινότητα, πολυεστιακό βάθος και διάθεση για πειραματισμούς. Οι έλληνες εκδότες έχουν να επιλέξουν από μια πλειάδα έργων. Η ποίηση παραμένει επίσης μια μεγάλη δύναμη στην ελληνική λογοτεχνία. Είναι ο τρόπος έκφρασης πολλών Ελλήνων. Αν και εγώ αγαπώ ιδιαίτερα τα διηγήματα. Με ενθουσιάζουν οι αφηγητές του συμπυκνωμένου λόγου, όπως ο Σωτήρης Δημητρίου.

Έχετε υποστεί έμφυλες διακρίσεις ως γυναίκα σε έναν χώρο που ανδροκρατείται και σε ποιο βαθμό σας επηρέασαν;

Έχω αντιμετωπίσει έμφυλες διακρίσεις σε όλους τους τομείς των επιχειρήσεων που έχω εργαστεί. Έχουν δοθεί σε άντρες προαγωγές που ίσως δεν τις άξιζαν και πολλές φορές αμειβόμουν λιγότερο από άντρες συναδέλφους μου για την ίδια εργασία. Και στον χώρο της λογοτεχνίας αυτό που μετράει είναι η πρώτη φευγαλέα εντύπωση σε κάποιους που έχουν αναχρονιστικές πεποιθήσεις. Αλλά στην επιχειρηματική λειτουργία του Literature δεν έχει αποτελέσει πρόβλημα για εμένα. Στο Literature έχω πλέον χτίσει σχέση εμπιστοσύνης τόσο με τους συνεργάτες του περιοδικού όσο και με τους συντάκτες.

Έχετε γνωρίσει πολύ μεγάλες προσωπικότητες της λογοτεχνίας από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ποιοι είναι εκείνοι οι δημιουργοί που σας άφησαν τις καλύτερες εντυπώσεις; Υπάρχουν κάποιοι που, ενδεχομένως, σας απογοήτευσαν και γιατί;

Και έχω γοητευτεί και έχω απογοητευθεί από προσωπικότητες που έχω γνωρίσει. Κάποτε παρακολούθησα τη διάλεξη ενός αγαπημένου μου και βραβευμένου με Πούλιτζερ συγγραφέα. Με έκπληξη τον είδα μετά να στέκεται αδιάφορος και αμίλητος μπροστά σε ένα κοινό που αδημονούσε να του υπογράψει τα αντίτυπα των βιβλίων του. Αν και δεν περίμενα να δω έναν ταπεινό άνθρωπο, δεν μπορώ να πω ότι ο συγκεκριμένος μού άφησε την καλύτερη αίσθηση.

Στις καλύτερες εντυπώσεις μου είναι η περίπτωση του αγαπημένου και αξέχαστου Φίλιπ Κερ, ο οποίος τίμησε το Literature όταν ήρθε να παραλάβει το Διεθνές Βραβείο για τη Λογοτεχνική Φράση της Χρονιάς που θεσπίσαμε. Ευγενικός και προσηνής, μας μίλησε για το έργο του, παρέλαβε το βραβείο με χαρά και δήλωσε ενθουσιασμένος επειδή μια δική του φράση μας συγκίνησε.

Θεωρώ ότι οι σπουδαίοι συγγραφείς είναι πρωτίστως ευφυέστατοι. Ελάχιστες φορές η προσωπικότητα κάποιου συγγραφέα μάς προβλημάτισε ιδιαίτερα και αποδείχτηκε εν τέλει κατώτερη του έργου του. Ελπίζω κάποια στιγμή να γνωρίσω από κοντά και τον Στίβεν Κινγκ.

Καταξιωμένοι Έλληνες δημιουργοί, όπως ο Αντρέας Μήτσου, ο Μιχάλης Μοδινός, η Έρση Σωτηροπούλου, ο Νίκος Χρυσός, ο Μιχάλης Μακρόπουλος και πολύ πρόσφατα ο Θάνος Κάπας, αλλά και πολύ μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο Φίλιπ Κερ, ο Άντονι Μάρα, ο Γκρεγκ Τζάκσον, ο Λάζλο Κρασναχορκάι, ο Νταβίντ Γκρόσμαν και ο Ντον Ντελίλο έχουν βραβευθεί από το Literature με το Βραβείο Λογοτεχνική Φράση της Χρονιάς, έναν θεσμό που καθιερώσατε για πρώτη φορά το 2015. Πώς φτάσατε στη θέσπιση των Βραβείων αυτών και πότε θα γίνει η επόμενη απονομή;

Τα Βραβεία είναι μια ευκαιρία γιορτής για το περιοδικό και τη λογοτεχνία και γι’ αυτόν το λόγο θεσπίστηκαν.

Το Literature προσπαθεί να επικοινωνήσει με τους αναγνώστες και να συμβάλει στην κινητοποίηση νέων πνευματικών δυνάμεων προβάλλοντας ένα απόσπασμα από το βιβλίο και όχι μόνο τον τίτλο και το όνομα του δημιουργού. Ξεκλειδώνει τα εσώτερα ενός έργου δίνοντας στην ευκαιρία στον αναγνώστη να κρυφοκοιτάξει από μια χαραμάδα, την εικόνα ενός μικρού σύμπαντος και αντανακλά την ιδιαιτερότητα του κάθε δημιουργού, το ύφος του.Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από το αγαπημένο μου βιβλίο του Φερνάντο Πεσσόα, Το βιβλίο της Ανησυχίας, στο οποίο αναφέρεται ότι:
«Υπάρχουν μεταφορές που είναι πιο αληθινές απ’ τους ανθρώπους που περπατούν στον δρόμο. Υπάρχουν εικόνες στις γωνιές των βιβλίων που ζουν με μεγαλύτερη καθαρότητα απ’ ό,τι πολλοί άντρες και γυναίκες. Υπάρχουν λογοτεχνικές φράσεις που έχουν μια ατομικότητα απολύτως ανθρώπινη. Υπάρχουν σημεία από κάποιες παραγράφους που έγραψα που με παγώνουν από τρόμο, τόσο καθαρά τα αισθάνομαι σαν ανθρώπους, τόσο καθαρά διαγράφονται στους τοίχους του δωματίου μου, τη νύχτα, στο σκοτάδι. Έχω γράψει φράσεις που ο ήχος τους, είτε τις διαβάζει κανείς με δυνατή είτε με χαμηλή φωνή- είναι αδύνατον να τον αποκρύψει – είναι απολύτως ο ήχος ενός πράγματος που έχει αποκτήσει απόλυτη εξωτερικότητα και πλήρη ψυχή».

Στην πορεία, μιλώντας με υποψήφιους του βραβείου, αρκετοί μου ανέφεραν ότι η επιλογή της συγκεκριμένης φράσης από το έργο τους ήταν και η ουσία του βιβλίου τους.  Αυτός είναι και ο λόγος που συνεχίζουμε τον θεσμό των Βραβείων.

Η επόμενη απονομή θα αφορά ελληνική και ξένη εκδοτική παραγωγή του έτους 2021 και ελπίζω να μπορέσουμε να συναντηθούμε όλοι ξανά στην ετήσια γιορτή του περιοδικού.

Παράλληλα, υποστηρίζετε την εξωστρέφεια της ελληνικής λογοτεχνίας και διοργανώσατε με μεγάλη επιτυχία τη σχετική Ημερίδα όπου συστήσατε στον κόσμο Ελληνιστές και μεταφραστές και επιτρέψατε να ακουστεί η δική τους φωνή. Πώς οδηγηθήκατε σε αυτό;

Από την πρώτη στιγμή που ασχολήθηκα με τον χώρο της λογοτεχνίας πολλοί συγγραφείς μου ανέφεραν τα προβλήματα έκδοσής τους στο εξωτερικό. Έτσι αποφάσισα να εστιάσω στο συγκεκριμένο θέμα. Η Εριφύλη Μαρωνίτη, η οποία συντόνιζε την Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018, είδε με ενδιαφέρον τον εξαιρετικό φάκελο με τις συνεντεύξεις των μεταφραστών και Ελληνιστών του Αιμίλιου Σολωμού στο Literature και χάρη στην ενεργή της συνεισφορά υλοποιήθηκε η Ημερίδα «Το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό» το 2019, η οποία είναι ένα σημείο αναφοράς για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες συγγραφείς στη μετάφρασή τους. Έκτοτε, με τη δημιουργία του GreekLit από το ΥΠΠΟΑ έχουν δρομολογηθεί πολλές και αξιόλογες μεταφράσεις Ελλήνων λογοτεχνών. Μένει να δούμε τους καρπούς των προσπαθειών αυτού του πολύ σημαντικού προγράμματος.

Όμως ένα αξιοσημείωτο συμπέρασμα που βγήκε από αυτήν την Ημερίδα δεν ήταν μόνο η ανάγκη για επιδοτήσεις μεταφράσεων από το κράτος (ένα ζήτημα που επιλύθηκε με τη δημιουργία του GreekLit όπως προανέφερα), αλλά το γεγονός ότι οι ξένοι εκδοτικοί οίκοι δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Μένει να δούμε στην επόμενη δεκαετία πώς θα έχει διαμορφωθεί το περιβάλλον των μεταφράσεων και κατά πόσο θα έχει αλλάξει το τοπίο, γιατί ειλικρινά πιστεύω ότι οι σύγχρονοι έλληνες λογοτέχνες δεν υστερούν σε σχέση με τα μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Η δημιουργία του PEN Greece, του ελληνικού παραρτήματος του PEN International, στο οποίο είστε Πρόεδρος, είναι άλλη μια προσπάθεια προς την ίδια κατεύθυνση;

Σωστά. Δεν υπήρχε στην Ελλάδα παράρτημα του PEN International. Οι Έλληνες δημιουργοί με την ίδρυση του PEN Greece μπορούν να έρθουν σε επαφή με ομότεχνούς τους στο εξωτερικό. Όμως το PEN, εκτός από τη δικτύωση που προσφέρει, είναι και ένα αποκαλυπτικό παράθυρο για την αληθινή διάσταση της δίωξης συγγραφέων σε όλον τον κόσμο. Με το PEN Greece η λέξη «αλληλεγγύη» νοηματοδοτήθηκε εκ νέου στη σκέψη μου. Γνώριζα ότι συγγραφείς σε χώρες με απολυταρχικά καθεστώτα φυλακίζονται για τα πιστεύω τους, αλλά οι πληροφορίες που πλέον είναι προσβάσιμες για το ελληνικό κοινό μέσω του PEN Greece είναι συγκλονιστικές και πολύτιμες για τη διαμόρφωση μιας συλλογικής επίγνωσης του τι πραγματικά συμβαίνει στον κόσμο. Δεν μπορεί να γραφτεί ουσιαστική λογοτεχνία χωρίς να υφίσταται ελευθερία της έκφρασης. Πρόσφατα, η Ασλί Ερντογάν μίλησε για τις συνθήκες αντιμετώπισής της στη χώρα της σε μια εκ βαθέων συνέντευξη στο δημοσιογράφο και μέλος του PEN Greece Μανώλη Πιμπλή στην εκπομπή Βιβλιοβούλιο στο κανάλι της Βουλής.

Ποιοι μπορούν να είναι μέλη του PEN Greece και ποιο είναι το έργο του;

Το ΡΕΝ αγκαλιάζει όλους τους δημιουργούς και τους ανθρώπους του βιβλίου, λογοτέχνες, εκδότες, αναγνώστες, μεταφραστές, επιμελητές, όλους όσοι αγαπούν το βιβλίο. Γι’ αυτό και γιγαντώνεται όπου έχει δημιουργηθεί. Το PEN International είναι ένας οργανισμός παγκόσμιας εμβέλειας και κύρους με εκατό χρόνια ιστορία πίσω του και κερδισμένες μάχες με παρεμβάσεις στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και εισηγήσεις στα Ηνωμένα Έθνη. Ένας οργανισμός ανοιχτός που ενώνει όλον τον κόσμο του βιβλίου σε ένα παγκόσμιο δίκτυο χωρίς περιορισμούς. To PEN Greece είναι το πρώτο ελληνικό σωματείο που μετέφρασε συλλογή διηγημάτων στην Αγγλική γλώσσα και παρουσιάστηκε στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Φρανκφούρτη. Το PEN Greece επίσης φιλοδοξεί να υποστηρίζει δράσεις που παρεμβαίνουν ουσιαστικά και ανθρωποκεντρικά σε προβλήματα που σχετίζονται με τον συνάνθρωπο και την κοινωνία. Η συμμετοχή μας στη δράση: «Πωλητής για μία ώρα» με Το Περιοδικό Δρόμου «Σχεδία» ήταν μια ιδιαίτερη στιγμή για εμάς.

Είναι τιμή μου που είμαι Πρόεδρος στο Ελληνικό παράρτημα, παίρνοντας την σκυτάλη από τον Χρήστο Οικονόμου που χωρίς τη συμβολή του δεν θα είχε ξεκινήσει η διαδικασία δημιουργίας του PEN Greece, και είναι ευτυχής συγκυρία που το διοικητικό συμβούλιο στελεχώνεται από τους Κατερίνα Μαλακατέ, Αντιπρόεδρο, Τέσυ Μπάιλα, Γραμματέα, Αγγελική Μποζίκη, Ταμία και τα μέλη Κωνσταντίνος Μπούρας, Κώστας Στοφόρος, και Δημήτρης Φιλελές, όλοι τους άτομα ικανά, ταλαντούχα και έμπειρα στον χώρο της λογοτεχνίας.

Στέφανος Λεμονίδης