«Παράλογο! Αδύνατον! Οι λευκοί άνθρωποι ήταν τόσο ανόητοι με τα πράγματα για τα οποία συνήθως διαβεβαίωναν πως ήταν σε θέση να διακρίνουν. Και μάλιστα με τα πιο γελοία κριτήρια, τα νύχια των δαχτύλων, τις παλάμες των χεριών, το σχήμα των αυτιών, τα δόντια και άλλες εξίσου ανόητες χαζομάρες. Την περνούσαν πάντα για Ιταλίδα, Ισπανίδα, Μεξικάνα ή τσιγγάνα. Όταν ήταν μόνη της, ποτέ δεν έδειχναν ούτε κατά διάνοια να υποψιάζονται πως ήταν νέγρα. Όχι, η γυναίκα που στεκόταν και την κοίταζε ήταν αδύνατον να ξέρει (σ. 24)».
Μια γυναίκα συναντάει μια φίλη της από το μακρινό παρελθόν στην ταράτσα ενός ξενοδοχείου. Γρήγορα συνειδητοποιεί ότι αυτή έχει κάνει το «πέρασμα» στην άλλη πλευρά. Και οι δύο μαύρες, αλλά ανοιχτόχρωμες, εύκολα μπορούν να περάσουν για λευκές. Αμέσως η πρωταγωνίστρια νιώθει μια ακατανίκητη έλξη και αντιφατικά συναισθήματα για τη φίλη της. Μια πολύπλοκη ψυχολογική κατάσταση περιγράφεται αδρά στο βιβλίο, φέρνοντας στο προσκήνιο την καταπίεση πολλών ειδών.
Ένα ορόσημο της αφροαμερικανικής λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα και της περίφημης Αναγέννησης του Χάρλεμ μεταφράζεται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας. Το «Πέρασμα» εκδόθηκε το 1929, μεταφέρθηκε πρόσφατα στο σινεμά από τη Ρεμπέκα Χολ και πρόκειται για ένα εξαιρετικά διεισδυτικό ψυχογράφημα για την ανθρώπινη κατάσταση, μιλώντας για προβλήματα ταυτότητας, φυλής, σεξουαλικότητας και έμφυλης σύγκρουσης με απαράμιλλη γραφή. Μυθιστόρημα ανοιχτό σε ποικίλες ερμηνείες παραμένει ανεξίτηλα γοητευτικό και μοντέρνο, έναν αιώνα σχεδόν μετά τη δημοσίευσή του, θυμίζοντάς μας μια αξιοσημείωτη συγγραφέα που άδικα εξαφανίστηκε από τους λογοτεχνικούς κύκλους πολύ νωρίς.
«Η αλήθεια ήταν πως είχε περιέργεια. Υπήρχαν πράγματα που ήθελε να ρωτήσει την Κλερ Κέντρι. Ήθελε να μάθει για αυτή την παράτολμη υπόθεση του ‘περάσματος’, αυτή την απόδραση απ’ όλα όσα ήταν οικεία και φιλικά, για να ρισκάρει κανείς σε ένα άλλο περιβάλλον, όχι εντελώς ξένο, αλλά σίγουρα όχι ακριβώς φιλικό. Για παράδειγμα, τι έκανε κάποιος για την ιστορία του, πώς έκανε απολογισμό με τον εαυτό του. Και πώς ένιωθε κανείς όταν ερχόταν σε επαφή με άλλους νέγρους. Αλλά δεν μπορούσε. Δεν ήταν σε θέση να σκεφτεί καμία ερώτηση, που στη διατύπωσή της δεν θα φαινόταν ευθαρσώς αδιάκριτη, αν όχι πραγματικά αναιδής (σ. 36)».
Το «Πέρασμα» της Νέλα Λάρσεν κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Έρμα σε μετάφραση Νίκου Κατσιαούνη.
Κώστας Μοστράτος