Είδαμε την “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” σε σκηνοθεσία Τιμοφέι Κουλιάμπιν

Χωρίς καν να ξέρει την ελληνική γλώσσα.

Πως σκηνοθέτησε την Ευριπίδεια “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” ο Ρώσος σκηνοθέτης Τιμοφέι Κουλιάμπιν, με Έλληνες ηθοποιούς;

Χωρίς καν να ξέρει την ελληνική γλώσσα.

Δίχως να αναγνωρίζει τις αποχρώσεις των λέξεων και τους υπαινιγμούς τους, τη σημασιολογική αξία των τονικών παραλλαγών της. Χωρίς να έχει ψηλαφίσει, όμως, και τα όρια της. Την (α)δυνατότητα της, να περιχαρακώσει, αυτό που είναι ανείπωτο. Για αυτό το ανείπωτο, η παράσταση δεν έχει, επί της ουσίας, ανάγκη τη γλώσσα (με την έννοια της συμβατικής κοινωνικής κατασκευής της). Διατρέχεται από άλλες ανάγκες, πέραν αυτής.

Αναρχικά και με συνεχείς παραβάσεις και υπονομεύσεις, της γλώσσας, του μύθου και της ιστορίας πραγματώνει την Ιφιγένεια του, ο Τιμοφέι Κουλιάμπιν.

Είχε δηλώσει ο σκηνοθέτης, ότι πρόθεση του, ήταν να μην εστιάσει στα θύματα, εν προκειμένω την Ιφιγένεια, αλλά να αποκαλύψει τους μηχανισμούς και την τεχνολογία του πολέμου. Γιατί οι πολεμικές συρράξεις είναι συνοδοιπόροι της ανθρώπινης ιστορίας; Δεν έχει αλλάξει, στο κομμάτι αυτό, το ανθρώπινο γένος, στα 2000 χρόνια που μας χωρίζουν από τον Ευριπίδη; Μήπως ο πόλεμος είναι εγγενής της ανθρώπινης φύσης; Αυτά τα ερωτήματα καλύπτουν και εν πολλοίς το ένα και βασικό ερώτημα που σκιάζει κάθε καλλιτεχνικό παραστατικό έργο: Γιατί αυτό το έργο; (και κυρίως γιατί τώρα).

Ανεμοδείκτης, για μένα, στα σύγχρονα ανεβάσματα των τραγικών κειμένων, είναι η αντιμετώπιση και ερμηνεία, από πλευράς του σκηνοθέτη, του χορού (και  κατά συνέπεια των θεών). Εδώ ο χορός των γυναικών, ήταν επτά λιγομίλητοι μαυροφορεμένοι κουστουμαρισμένοι άντρες: ο Δημήτρης Γεωργιάδης,ο Χρήστος Διαμαντούδης,ο Μάριος Κρητικόπουλος,ο Βασίλης Μπούτσικος,ο Δημήτρης Παπανικολάου και ο Αλέξανδρος Πιεχόβιακ.

Ο Δήμος της σύγχρονης ζωής, αυτοί που βλέπουν, ακούνε, σχολιάζουν , υπομένουν αλλά ποτέ, μα ποτέ δεν παρεμβαίνουν στο ρου της ιστορίας. Κρατούν τις τσάντες των κυριών, σέρνουν γυναικεία κακοποιημένα κορμιά, γίνονται το χαλί που τσαλαπατά η πολεμική ιστορία, αλλά δεν έχουν ουσιαστικό ρόλο. Είναι βωβοί. Είναι τα ανώνυμα θύματα, και οι ανώνυμοι θύτες που όμως στην ουσία, ως μια ειρωνεία, ανεβάζουν και κατεβάζουν εξουσίες.

Όλα ξεκινούν άδεια και βουβά. Ο Αγαμέμνωνας, υπακούοντας σε ένα σύγχρονο στρατιωτικό βηματισμό, μας παρουσιάζεται απελπισμένος, καταπίνοντας ένα από γράμματα που στέλνει στην Ιφιγένεια. Ποιο όμως από όλα; Αυτό, που την καλεί στην Αυλίδα, για τον υποτιθέμενο γάμο της με τον Αχιλλέα (που την καλεί επί της ουσίας στον θάνατο της), ή αυτό που την προστάζει να παραμείνει στην πατρίδα της; Αυτό δεν το γνωρίζουμε.

Ψηλός, ευθυτενής αλλά σπασμένος ψυχικά και αφανισμένος ηθικά, ο Αγαμέμνωνας του Νίκου Ψαρρά αναδίδει σχεδόν το άρωμα της αποσύνθεσης ενός πτώματος. Γιατί ως ζωντανός νεκρός, επιλέγει τελικά το καθήκον έναντι της πατρικής αγάπης, με πλήρη επίγνωση του χάσματος που τα χωρίζει.

Μια κωμικοτραγική κινησιολογία διατρέχει τρεις κεντρικούς ήρωες. Την Ιφιγένεια, το Μενέλαο και τον Αγαμέμνωνα μεταξύ παιδικού, τραγικού και τρελού, υποκύπτουν σε κινήσεις απρόσμενες που σε πολλές σκηνές προκαλούν και το γέλιο. Γιατί είναι εκεί; σκέφτηκα. Δεν ξέρω. Όπως ομοίως πολλά στην ζωή και στον πόλεμο δεν βγάζουν νόημα για τους κοινούς θνητούς.

Ή ως μια έμμεση αναφορά στο Shell shock, των στρατιωτών του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου. Όπου η ψυχολογική φρίκη τους προκαλούσε τέτοιες εγκεφαλικές ζημιές, που το σώμα αδυνατούσε να υπακούσει σε απλές κινητικές εντολές.

Πετσοκομμένη, και ακρωτηριασμένη, πραγματώνεται στην σκηνή, και η μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα. Πειράζει; Δεν πειράζει, παράπλευρο θύμα και αυτή του πολεμικού μηχανισμού της σκηνής. Πληγωμένη στέκει ακόμα ορθή, με την απαράμιλλη ομορφιά της.

Η παράσταση αυτή, ανήκει στην υστεροτραγική ερμηνεία -κατά τους ορισμούς του Decreus- μια σύμπνοια του σκηνοθέτη με την πρόθεση του κειμένου του Ευριπίδη. Εκθέτει την τραγική επίγνωση των ηρώων ότι σε αυτόν τον κόσμο δεν υπάρχει διέξοδος, σημαντική πράξη, επικοινωνία και αμοιβαία συναισθήματα.

Δεν ξέρει ελληνικά, ο αρνητής του καθεστώτος Πούτιν, Ρώσος σκηνοθέτης Τιμοφέι Κουλιάμπιν. Αν ήξερε, ίσως να είχε καταφέρει στο απόλυτο, να μην ολισθήσει κανένας ηθοποιός σε κανένα σημείο της παράστασης σε μελό τονισμούς (κάτι που δυστυχώς έγινε σε κάποια σημεία). Μεταξύ των μητρικών ρώσικων, των επίκτητων αγγλικών και των (πιθανόν) σχεδόν ακατανόητων ελληνικών, κατάφερε να τιθασεύσει το τραγικό έναντι του ποιητικού, το παραστατικό έναντι του αφηγηματικού, το ανοίκειο έναντι του οικείου.

Και κάπως έτσι, πρέπει να παραδεχτούμε ότι νίκησε, επειδή και αυτός θυσίασε την Ιφιγένεια (του Ευριπίδη).

Βάσια Μπακετέα