Έφυγε από τη ζωή σήμερα το πρωί (14/9) η ηθοποιός Ειρήνη Παπά σε ηλικία 96 ετών, αφήνοντάς μας σπουδαία παρακαταθήκη τις ερμηνείες της. Σύμφωνα με συγγενικά της πρόσωπα, έπασχε από τη νόσο Αλτσχάιμερ. Γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου του 1929, στο Χιλιομόδι Κορινθίας, ως Ειρήνη Λελέκου.
Η Ειρήνη Παπά μεγάλωσε σε οικογένεια δασκάλων, γεγονός που επηρέασε την μόρφωσή της. Η μητέρα της Ελένη Λελέκου, ήταν δασκάλα και ο πατέρας της Σταύρος Λελέκος, καθηγητής κλασικού δράματος. Είχε 3 αδερφές ενώ ανιψιοί της είναι ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Μανούσος Μανουσάκης, γιος τής αδελφής της Δέσποινας και ο ηθοποιός Αίας Μανθόπουλος, γιος της αδελφής της Ευαγγελίας.
Από τον σύντομο γάμο της με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Άλκη Παππά, διατήρησε το επίθετο «Παππά», γράφοντάς το με ένα «π» (όπως στα αγγλικά «Irene Papas»). Λίγα χρόνια μετά γνώρισε τον Μάρλον Μπράντο με τον οποίο, όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, διατηρούσαν μυστική σχέση. Δεν απέκτησε δικά της παιδιά.
ΚΑΡΙΕΡΑ
Η καριέρα της ξεκίνησε από την ηλικία των 15 ετών ως ραδιοφωνική παραγωγός, τραγουδίστρια και χορεύτρια. Παρακολούθησε μαθήματα υποκριτικής στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, που τότε ονομαζόταν Εθνική Σχολή Κλασικού Θεάτρου, με σημαντικούς δασκάλους. Πρώτη θεατρική της εμφάνιση ήταν το 1948 στην επιθεώρηση «Άνθρωποι… Άνθρωποι» των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου, στην Λυρική Σκηνή. Η πρώτη της συμμετοχή σε ταινία, ήταν οι «Χαμένοι άγγελοι» του Νίκου Τσιφόρου, το 1948.
Το 1951, έγινε γνωστή διεθνώς με την κοινωνική, δραματική ταινία «Νεκρή Πολιτεία», της Φίνος Φιλμ, σε σκηνοθεσία Ηλιάδη Φρίξου που προβλήθηκε εκπροσωπώντας την Ελλάδα, στο Φεστιβάλ των Καννών.
Η Ειρήνη Παπά πρωταγωνίστησε σε τρεις ταινίες που βρέθηκαν υποψήφιες για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας, με τη γαλλόφωνη «Ζ» του Κώστα Γαβρά να το κατακτά, ενώ υποψήφιες υπήρξαν επίσης και δύο ελληνικές ταινίες, μεταφορές στην μεγάλη οθόνη αρχαίων τραγωδιών, η «Ηλέκτρα» (1962) και η «Ιφιγένεια» (1977).
Οι αρχαίες τραγωδίες και οι ερμηνείες τις σε αυτές αποτέλεσαν σημαντικό μέρος της πορείας της. Μεγάλες παραγωγές όπως τα «Κανόνια του Ναβαρόνε» και «Ζορμπάς» την καθιέρωσαν σε όλο τον κόσμο. Αξιοσημείωτες στάθηκαν οι ερμηνείες της και σε άλλες ταινίες με σκηνοθέτη τον Μιχάλη Κακογιάννη όπως «Τρωάδες» (The Trojan Women, 1971) και «Γλυκειά πατρίδα» (1986). Συμμετείχε σε πολλές παραγωγές του Χόλιγουντ, ενώ πρωταγωνίστησε και στο θέατρο Μπρόντγουεϊ το 1967, στο έργο «Εκείνο το καλοκαίρι, εκείνο το φθινόπωρο» στο πλευρό του Γιον Βόιτ.
Ως ερμηνεύτρια συνεργάστηκε με πολλούς καλλιτέχνες, όπως ο Ντέμης Ρούσσος στον τελευταίο δίσκο του μουσικού συγκροτήματος Aphrodite’s Child, «666», το 1972 και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, με τον οποίο συνεργάστηκε στο δίσκο «Ωδές», που κυκλοφόρησε το 1979.
ΒΡΑΒΕΥΣΕΙΣ
Στη χώρα μας τιμήθηκε με το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο, το 1995. Στην Ιταλία όπου και κατέφυγε τα χρόνια της χούντας και συνεργάστηκε με πολλούς Ιταλούς σκηνοθέτες, τιμήθηκε το 2008 με το «Βραβείο Ρώμη» αλλά και με τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Τορ Βεργκάτα της Ρώμης. Το 2000, τιμήθηκε με τον τίτλο «Γυναίκα της Ευρώπης» και το 2009 με τον Χρυσό Λέοντα Μπιενάλε του Θεάτρου της Βενετίας, από τα χέρια του σκηνοθέτη Μαουρίτσιο Σκαπάρρο.
Με ανακοίνωσή του, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου αποχαιρετά την Ειρήνη Παπά.
Το ΕΚΚ αναφέρει αναλυτικά: «Η Ειρήνη Παπά υπήρξε διεθνής σταρ του κινηματογράφου, η μεγαλύτερη που γέννησε αυτός ο τόπος. Η εικόνα της είναι ένα διαχρονικό αποτύπωμα της γυναικείας ελληνικής ομορφιάς. Η λάμψη που εξέπεμπε το βλέμμα της, σ’ έκανε να πιστεύεις πως η μοίρα του Έλληνα είναι το ταξίδι και η περιπέτεια στον ανοικτό ορίζοντα.
Την Ειρήνη Παπά την ανακάλυψε ο Αλέκος Σακελλάριος όταν ήταν ακόμη μαθήτρια στη Σχολή του Εθνικού. Τον πρώτο ρόλο της όμως στον κινηματογράφο, στην ταινία του Νίκου Τσιφόρου “Χαμένοι άγγελοι” το 1948, της τον έδωσε ο Φιλοποίμην Φίνος. Ακολούθησαν πάνω από 50 κινηματογραφικές ταινίες, κυρίως στο εξωτερικό, σκηνοθετών όπως ο Μάριο Μονιτσέλι, ο Κάρλο Λιτσάνι, ο Φραντσέσκο Ρόζι, ο Έλιο Πέτρι, ο Κώστας Γαβράς, ο Μάρτιν Ριτ, ο Ρόμπερτ Γουάιζ. Στάθηκε δε δίπλα σε σπουδαίους ηθοποιούς όπως ο Κερκ Ντάγκλας, ο Ιβ Μοντάν, ο Γκέγκορι Πεκ, ο Άντονι Κουίν, ο Τζέιμς Κάγκνεϊ, ο Τζιάν Μαρία Βολοντέ».
«Η Ειρήνη Παπά χρωστά τη φήμη της στην Αρχαία Τραγωδία και στον Μιχάλη Κακογιάννη, ο οποίος την εμπιστεύτηκε σε ρόλους που βασίστηκαν στο δωρικό παρουσιαστικό της κι έμελλε να γίνουν οι πιο εμβληματικοί της καριέρας της» προσθέτει η ανακοίνωση, τονίζοντας ότι το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου εκφράζει τα βαθιά συλλυπητήριά του στους οικείους της.
«Αξέχαστη Πηνελόπη στην Οδύσσεια», γράφει η La Repubblica
Η ιταλική εφημερίδα La Repubblica δημοσιεύει πρώτη είδηση, στην διαδικτυακή της έκδοση, τον θάνατο της Ειρήνης Παπά. «Πέθανε η Ειρήνη Παπά, το ιταλικό τηλεοπτικό κοινό θα την θυμάται, πάντα, ως Πηνελόπη, στην τηλεοπτική σειρά Οδύσσεια, του 1968, συμπαραγωγή της Rai», γράφει η εφημερίδα της Ρώμης.
Σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις της, όταν τιμήθηκε με το βραβείο Μπιενάλε Θεάτρου Βενετίας, η Ειρήνη Παπά είχε δηλώσει «όλα τα βραβεία αποτελούν τιμή και δόξα, για τον λόγο αυτό ευχαριστώ το ιταλικό κοινό, που τόσο με έχει τιμήσει». Η Ιταλία αποτελούσε, ουσιαστικά, ένα δεύτερό της σπίτι, μια χώρα στην οποία είχε ξεκινήσει την διεθνή της καριέρα, στις αρχές της δεκαετίας του πενήντα. Με συνεργασίες με σκηνοθέτες όπως οι Φραντσέσκο Ρόζι, Έλιο Πέτρι, Μάουρο Μπολονίνι, Μαουρίτσιο Σκαπάρο.
Στα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, από την Ιταλία, πάντα, η εκλιπούσα ηθοποιός είχε βοηθήσει έμπρακτα τις οργανώσεις της Αντίστασης, ενώ και μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην χώρα μας, όταν οι επαγγελματικές τις υποχρεώσεις της το επέτρεπαν, συνέχισε να περνά σημαντικές περιόδους στην Αιώνια Πόλη, στο διαμέρισμά δίπλα στη Βια Βένετο, την οδό της θρυλικής «γλυκιάς ζωής».
Ιδιαίτερα σημαντική, στην αρχή της νέας χιλιετίας, η επαγγελματική συνεργασία της με το πανεπιστήμιο της Ρώμης, Τορ Βεργκάτα: σε θέατρο που σχεδίασε ο Σαντιάγο Καλατράβα, είχε σκηνοθετήσει και πρωταγωνιστήσει στις «Τρωάδες» και στην «Εκάβη» του Ευριπίδη. «Μαθαίνω τόσα πολλά από τους νέους, προσπαθώ να τους πω όσα γνωρίζω. Προτιμώ να τους κάνω ερωτήσεις, όχι να δίνω απαντήσεις», είχε δηλώσει, λίγο πριν την πρεμιέρα, η Ελληνίδα ηθοποιός που «υιοθετήθηκε» την ιταλική θεατρική και κινηματογραφική σκηνή.
Και τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης στις ιστοσελίδες τους αναφέρονται εκτενώς στην Ειρήνη Παπά. Η εφημερίδα Libération την χαρακτηρίζει μία από τις σημαντικότερες Ελληνίδες ηθοποιούς της γενιάς της, επισημαίνοντας ότι στον διεθνή χώρο έγινε δημοφιλής κυρίως από τους κινηματογραφικούς της ρόλους στην Ηλέκτρα και στον Ζορμπά. Η εφημερίδα σημειώνει πως σε αντίθεση με τη Μελίνα Μερκούρη που ενσάρκωνε «πληβείες προσωπικότητες», η Ειρήνη Παπά απέπνεε ένα αστικό «αριστοκρατικό μεγαλείο» στους ρόλους της. Κλείνοντας η εφημερίδα αναφέρει ότι οι πολιτικές πεποιθήσεις της Ειρήνης Παπά ήταν γνωστές και ότι ήταν μέλος του ΚΚΕ, ενώ αναδημοσιεύει και μια δήλωση της Παπά στη Libération, το 1996, στην οποία έλεγε ότι «είναι γελοίο να μου ζητούν αυτόγραφα … δεν μου αρέσει ούτε να θαυμάζω ούτε να με θαυμάζουν» και ότι «αν ψηφίζεις είσαι ζωντανός, Δεν είμαστε θεοί. Είναι ένα πολιτικό δίδαγμα που μας έρχεται από το αρχαίο θέατρο».
Η εφημερίδα Figaro στο αφιέρωμα της στην Ειρήνη Παπά την χαρακτηρίζει «μεγάλη τραγωδό» της οποίας «ένα μόνο αινιγματικό βλέμμα ήταν μια ολόκληρη σκηνή». Αναφέρεται εκτενώς στη διεθνή κινηματογραφική καριέρα της Ελληνίδας ηθοποιού υπογραμμίζοντας ωστόσο ότι «το βάθος του παιξίματος» της στη σκηνή τής επέτρεψε να ενσαρκώσει προσωπικότητες βγαλμένες από τον Ευριπίδη και τον Όμηρο. Η εφημερίδα υπενθυμίζει επίσης ότι η Ειρήνη Παπά παρουσιάζοντας το 1980 στο Παρίσι, μαζί με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου, τον δίσκο Ωδές, είχε δηλώσει ότι ο παππούς της ήταν συλλέκτης δημοτικών τραγουδιών, ότι η ίδια ήξερε εκατοντάδες από αυτά και ότι με τον δίσκο αυτό θέλησαν να αναβιώσουν «την ελληνική ψυχή και τις παραδόσεις της». Η γαλλική εφημερίδα αναφέρει ότι η Ειρήνη Παπά ήταν περισσότερο ένας ζωντανός μύθος και λιγότερο ένα διεθνές κινηματογραφικό αστέρι.
Με πληροφορίες από το ΑΠΕ-ΜΠΕ
