«Ο άνθρωπος, που θέλει να καταλάβει αυτό που δεν υπάρχει και να δημιουργήσει από το κενό μια επιστήμη· ο άνθρωπος, ψυχή φτιαγμένη κατ’ εικόνα του Θεού, αλλά που η μεγαλειώδης ιδιοφυΐα της σταματάει μπροστά σ’ ένα χορταράκι και δεν μπορεί να επιλύσει το πρόβλημα ενός κόκκου σκόνης» (σ. 29).
Ένας νεαρός στοχάζεται για τη ζωή, τον έρωτα, την τέχνη, τη μεγαλειότητα και τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Θυμάται τα πρώτα του σκιρτήματα και τον πρώτο ουσιαστικό έρωτα με μια μεγαλύτερή του γυναίκα. Τονίζει τη διαφθορά του πολιτισμού και τα σκοτάδια των ερωτήσεων για τα πάντα. Ό,τι ξεκινάει ως αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα καταλήγει σε μια φιλοσοφική περιπλάνηση και ενατένιση, έξυπνη, κυνική, ζοφερή, μα και βαθύτατα πραγματική.
Ο Φλωμπέρ έγραψε αυτό το σύντομο έργο στην ηλικία των 17 ετών, αφιερώνοντάς το στον επιστήθιο φίλο του Αλφρέ Λε Πουαττεβέν, στον οποίο χάρισε και το χειρόγραφο. Το έργο εκδόθηκε τελικά το 1901, είκοσι περίπου χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα. Ήδη διαφαίνεται εδώ η πολύπλοκη σκέψη και η αφηγηματική τεχνική των μεταγενέστερων βιβλίων του -ειδικά της «Αισθηματικής Αγωγής»- αλλά και οι προβληματισμοί και οι βασικές ιδέες που θα επηρεάσουν τη λογοτεχνία τα επόμενα χρόνια. Η σπουδαία συγγραφική πένα φανερώνεται από το πρώιμο αυτό πόνημα, στο οποίο απεικονίζονται όλοι οι αιώνιοι προβληματισμοί, δοσμένοι με απαράμιλλα αριστουργηματικό τρόπο.
«Είσαι σπουδαίος κι όμως πεθαίνεις, όπως το σκυλί και το μυρμήγκι, μόνο με μεγαλύτερη θλίψη, κι έπειτα σαπίζεις· και σε ρωτάω, όταν πια σε έχουν φάει τα σκουλήκια, όταν το σώμα σου έχει διαλυθεί μέσα στον υγρό τάφο, όταν πλέον ούτε η σκόνη σου δεν υπάρχει, πού είσαι άνθρωπε; Πού έχει πάει και η ψυχή σου ακόμη; Αυτή η ψυχή, η κινητήρια δύναμη των πράξεών σου, που παρέδιδε την καρδιά σου στο μίσος, στη ζήλια, σε όλα τα πάθη, αυτή η ψυχή, που σε ξεπουλούσε και σε έβαζε να κάνεις τόσες χυδαιότητες, πού βρίσκεται; (σ. 113)».
Τα «Απομνημονεύματα ενός τρελού» του Γκυστάβ Φλωμπέρ επανεκδόθηκαν στη σειρά «Μεταφορές» των εκδόσεων Νεφέλη σε μετάφραση Λητώς Ιωακειμίδου. Τη σειρά διευθύνουν οι Δημήτρης Αλεξάκης και Δήμητρα Κονδυλάκη.
Κώστας Μοστράτος
