Σε εγκατάλειψη και κατάρρευση οδηγούνται πολλά ιστορικά κτίρια στην Αθήνα, σημάδια της σημαντικής αρχιτεκτονικής αστικής κληρονομιάς του 19ου και του 20ού αιώνα. Κτίρια του αθηναϊκού μοντερνισμού, του μεσοπολέμου χάνονται σταθερά εδώ και χρόνια, παραδομένα στη φθορά του χρόνου, στην αδιαφορία ιδιοκτητών και πολιτείας καθώς και στις γραφειοκρατικές εμπλοκές.
Τι είναι όμως αυτό που ωθεί τους ιδιοκτήτες στην κατεδάφισή τους; Για ποιο λόγο την επιδιώκουν και τι θέλουν να αποφύγουν γκρεμίζοντας τα λίγα εναπομείναντα σημάδια του αρχιτεκτονικού πλούτου της Αθήνας;
Η Ελένη Γρατσία, αρχαιολόγος και ιδρυτικό μέλος της ΜΟnuMENTA, της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρίας για την προστασία της φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς Ελλάδας -Κύπρου, μιλά στον Αθήνα 984 και στη Μαργαρίτα Μυτιληναίου για κύμα κατεδαφίσεων στο αρνητικό πρότυπο των δεκαετιών 60-70 και χτυπά καμπανάκι κινδύνου προειδοποιώντας για την ανάγκη άμεσης κινητοποίησης της πολιτείας.
«Υπάρχει μια κορύφωση στις κατεδαφίσεις. Με οδηγό την έως τώρα καταγραφή που έχουμε κάνει σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πειραιά, βλέπουμε ότι έχει διατηρηθεί μόνον ένα 20% των ιστορικών κτιρίων, τα οποία χρήζουν άμεσης προστασίας από την ελληνική διοίκηση. Τώρα είναι η ώρα να αποφασίσουμε χωρίς αναβολή, τι ακριβώς θέλουμε να παραμείνει και τι να παραδοθεί στη λαίλαπα του χρόνου…. Πρέπει κάπως να υπάρξει μια διαχείριση σχετικά με όσα κρίνουμε πως επιθυμούμε να κρατήσουμε και να συντηρήσουμε…»
Ανάμεσα στις διακηρυγμένες προθέσεις, τις αποφάσεις και τις πράξεις των αρμοδίων φορέων εμφιλοχωρούν κάποιες χρονικές αποστάσεις, κενά και γκρίζες ζώνες. Οι τελευταίες έχουν να κάνουν με τις αποφάσεις του ΣτΕ, στις ερμηνείες από πλευράς υπουργείου Περιβάλλοντος και στο μπαλάκι των ευθυνών που κατευθύνεται στους Δήμους.
Σύμφωνα με την έμπειρη αρχαιολόγο, η κατά νόμον αρμοδιότητα για το αν θα κατεδαφιστεί ή όχι οποιαδήποτε ιστορική κατοικία ή κτίσμα ανήκει στα υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος και όχι στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, η οποία ωστόσο έχει ρόλο να διαδραματίσει στην κατεύθυνση απεμπλοκής των διαδικασιών.
«Οι Δήμοι μπορούν να προτρέψουν τους ιδιοκτήτες να ζητήσουν τη χορήγηση κινήτρων προκειμένου» όπως επισημαίνει «να κρατήσουν τα διατηρητέα ιστορικά κτίρια, ως αγαθά που πρέπει να προστατευθούν».
Σε αυτά όμως παρατηρεί πως «δεν περιλαμβάνονται κτίρια των δεκαετιών 20 και 30, καθώς αντιμετωπίζονται ως μη αξιόλογα δείγματα αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που εκπροσωπούν την μεσοαστική τάση στην Αθήνα την εποχή του Μεσοπολέμου. Διώροφες- «ταπεινές» για κάποιους – κατοικίες, χωρίς ιδιαίτερες συνθέσεις στις κατόψεις τους, με εκλεκτικιστικά χαρακτηριστικά μοντερνισμού. Αυτή ήταν τότε η τάση, με εξαίρεση τα οικοδομήματα στην λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, την οδό Πατησίων και μερικές ακόμα γειτονιές της πρωτεύουσας».
Αυτό, κατά την ίδια, πρέπει άμεσα να αλλάξει, αφού αποτελεί τμήμα της αθηναϊκής ιστορίας και προσθέτει στην αρχιτεκτονική αξία της πόλης.
Και υπενθυμίζει πως «Όλα τα κτίρια της Πλάκας είναι κάτι ανάλογο με τα αντίστοιχα τα οποία αγωνιζόμαστε να σώσουμε… Το υπουργείο Πολιτισμού με βάση μια ιδιαιτέρως αυστηρή νομοθεσία μπορεί να κηρύσσει τα κτίρια ως μνημεία, ενώ το υπουργείο Περιβάλλοντος έχει τη δυνατότητα να κρίνει ως διατηρητέα κυρίως κτιριακά σύνολα, με σειρά νομοθετικών προβλέψεων πιο περιορισμένης αυστηρότητας. Συνεπώς, πρέπει να πληρούνται προϋποθέσεις αυθεντικότητας , οι οποίες συχνά θεωρούνται ότι έχουν χαθεί. Όπως όταν, για παράδειγμα, λείπουν από το κτίσμα τμήματα ή και ολόκληρες οι κλίμακες, ή εντοπίζονται σε αυτό σημαντικές φθορές. Όμως δεν εξετάζεται ως προς αυτό, αλλά σε σχέση με την αξία του» αναφέρει διευκρινιστικά.
Οι Αμπελόκηποι, η Καλλιθέα, η Νέα Σμύρνη και πολλές άλλες αθηναϊκές γειτονιές, έχουν κατοικίες οι οποίες εντάσσονται σε αυτό το αρχιτεκτονικό είδος και δεν γίνεται να εξαλειφθούν.
Κλείνοντας, η επικεφαλής της ΜΟnuMENTA καλεί την πολιτεία να αναλάβει τις ευθύνες της και να αποφασίσει ποια κτιριακά σύνολα θέλει να διασώσει με την προσφορά κινήτρων στους ιδιοκτήτες για την αποκατάστασή τους, διότι πολλοί ανάμεσά τους αντιμετωπίζουν περίπου ως καταδίκη την ένταξη των ακινήτων τους, στο καθεστώς των διατηρητέων.
