«Έτσι και εγώ, ταξιδεύοντας με ένα τρένο που μπαινοβγαίνει σε σκοτεινά τούνελ και σε φωτεινές πεδιάδες, υποπτεύομαι πως κάποια στιγμή ο συρμός θα φτάσει στο τέρμα του και θα σταματήσει. Δεν ξέρω πότε θα φτάσει εκεί, ούτε και τι θα είναι αυτό το τέρμα. Και δεν ξέρω αν θέλω να μάθω. Η Σεχραζάντ σκάρωνε μια ιστορία κάθε βράδυ για να ζήσει άλλη μία ημέρα. Έτσι πρέπει και εγώ να σκαρφίζομαι κάθε τόσο κάτι καινούριο για να υπάρχω ακόμη» (σ. 192).
Το 2022 συμπληρώθηκαν πενήντα χρόνια από τη στιγμή που η Ξένια Καλογεροπούλου πήρε την απόφαση να ασχοληθεί με το θέατρο για παιδιά. Μια εξαιρετικά θαρραλέα κίνηση, αφού μέχρι τότε δεν υπήρχε κάποια συστηματική και ουσιαστική παιδική θεατρική σκηνή στη χώρα μας, πόσο μάλλον όταν αυτή η πρωτοβουλία προήλθε από μια αναγνωρισμένη και δημοφιλή ηθοποιό και θιασάρχη. Μέσα στη Δικτατορία, οι δύο πρώτες παραστάσεις του «Πινόκιο» και του «Μορμόλη» πήραν αντιστασιακό χαρακτήρα με την ελευθερία και τον αυτοσχεδιασμό τους, ενώ έδωσαν το στίγμα για αυτές που θα ακολουθούσαν στο μέλλον με συντελεστές κορυφαίους στο είδος τους. Από τους σκηνοθέτες μέχρι τους ηθοποιούς. Από τον Σταμάτη Φασουλή και τον Θωμά Μοσχόπουλο -ο οποίος συνεχίζει επάξια τη δουλειά στη Μικρή Πόρτα μέχρι σήμερα- ώς τον Οδυσσεβάχ Μιχαήλ Μαρμαρινό και την Ελίζα Μάνια Παπαδημητρίου στα δύο έργα της Ξένιας Καλογεροπούλου που σημάδεψαν το εγχώριο θέατρο. Και μαζί οι μουσικές των Γιάννη Σπανού, Διονύση Σαββόπουλου, Νίκου Κυπουργού και τόσων άλλων που έγραψαν τη δική τους ιστορία.
Τώρα η ηθοποιός και συγγραφέας αφηγείται τις αναμνήσεις της στην Τζούλια Διαμαντοπούλου και αυτές παίρνουν τη μορφή ενός ακαταμάχητα συγκινητικού και γοητευτικού απολογισμού μιας πορείας που σημάδεψε καθοριστικά το θέατρο για παιδιά. Αποτυπώνονται οι αγώνες να δίνονται παραστάσεις για σχολεία, η ανάγκη της ύπαρξης πολλών επιπέδων στα έργα -ενός πρώτου, προσιτού στα παιδιά, αλλά και πολλών κρυμμένων-, οι μεγάλες δυσκολίες που έχουν να αντιμετωπίσουν οι καλλιτέχνες. Μια ολόκληρη εποχή με σημαδιακές προσωπικότητες καταγράφεται, από το 1972 ως το 1984 στο θέατρο Αθηνά και από τότε μέχρι σήμερα στο μόνιμο στέκι, στο θέατρο Πόρτα. Ένα άκρως απαραίτητο χρονικό, συνοδευόμενο από αναλυτική παραστασιογραφία, με τις στιγμές εκείνες που μάγεψαν μικρούς και μεγάλους και έχουν αποτυπωθεί πλέον στη συλλογική μνήμη.
«Τι είπα λοιπόν στη Νέα Ορλεάνη; Τους είπα ότι μια παράσταση για παιδιά πρέπει κατ’ αρχάς να διαθέτει ένα πρώτο επίπεδο, άμεσα κατανοητό από το παιδί. Πίσω όμως από αυτό, πρέπει να υπάρχουν και άλλα, διαφορετικά επίπεδα, κάποια από τα οποία θα τα καταλαβαίνει, έστω και με κάποια προσπάθεια, ενώ άλλα απλώς θα τα διαισθάνεται. Είναι καλό να μένουν κρυμμένα και κάποια μυστικά. Όσο περισσότερο είναι το βάθος που κρύβεται πίσω από την απλότητα, τόσο περισσότερο θα μαγευτεί το παιδί, αλλά και ο ενήλικας. […] Μήπως όμως αυτός δεν είναι και ο ορισμός ενός ιδανικού θεάτρου; Και συχνά του κλασικού θεάτρου; Ακόμη και στις αρχαίες τραγωδίες το πρώτο επίπεδο είναι απλό και κατανοητό στον καθένα, αλλά από πίσω κρύβονται χιλιάδες μυστικά. Σε κάποια στιγμή είπα και κάτι ακόμα που άρεσε πολύ στο κοινό: ότι το ίδιο ισχύει και στον έρωτα. Για να συμπαθήσεις έναν άνθρωπο πρέπει να τον καταλάβεις αρκετά. Αν όμως τον καταλάβεις πλήρως, αποκλείεται να τον ερωτευτείς. Από τότε που διατύπωσα αυτές τις σκέψεις, με συνοδεύουν πάντα όταν ετοιμάζω μια παράσταση για παιδιά» (σσ. 57-58).
Το «Πριν τα ξεχάσω. Μισός αιώνας θέατρο για παιδιά» της Ξένιας Καλογεροπούλου κυκλοφορεί σε έκδοση του Εθνικού Θεάτρου.
Κώστας Μοστράτος
