Μόλις 24 ώρες προθεσμία έδωσε το Ισραήλ στην εκκένωση των εδαφών της Λωρίδας της Γάζας από 1,1 εκατομμύρια ανθρώπους πριν εξαπολύσει την χερσαία επίθεση του στην περιοχή με στόχο την εξάλειψη της Χαμάς. Το Τελ Αβίβ έχει ξεκαθαρίσει ότι στόχος του είναι η πλήρης πολιορκία της Γάζας έως ότου οι ένοπλοι της Χαμάς απελευθερώσουν τους ομήρους που αιχμαλώτισαν κατά τη διάρκεια της αιματηρής τρομοκρατικής εισβολής της Χαμάς το Σαββατοκύριακο και τα εγκλήματα που οι ένοπλοι διέπραξαν κατά Ισραηλινών αμάχων .
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία πρόκειται για 97 ταυτοποιημένα άτομα, με τις οικογένειες των οποίων έχουν έρθει σε επαφή οι ισραηλινές αρχές, ενώ άλλες αναφορές να κάνουν λόγο για περίπου 150. Σύμφωνα με τα διεθνή πρακτορεία o ισραηλινός στρατός διεμήνυσε στον ΟΗΕ ότι όλοι όσοι ζουν βόρεια θα πρέπει να μετακινηθούν στη νότια Γάζα μέσα στις επόμενες 24 ώρες.
Τα Ηνωμένα Έθνη λένε ότι πρόκειται για περίπου 1,1 εκατομμύρια ανθρώπους – περίπου το μισό πληθυσμό ολόκληρης της Λωρίδας της Γάζας. Η πληγείσα περιοχή περιλαμβάνει την πυκνοκατοικημένη πόλη της Γάζας. Το ισραηλινό τελεσίγραφο δόθηκε λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, ώρα Γάζας και Ιερουσαλήμ (23:00 ώρα Ελλάδας) και προκαλεσε την αντιδραση του ΟΗΕ. “Τα Ηνωμένα Έθνη θεωρούν ότι είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί μια τέτοια μετακίνηση χωρίς καταστροφικές ανθρωπιστικές συνέπειες“, αναφέρει ο ΟΗΕ σε ανακοίνωσή του.
Το Ισραήλ μέσω του πρεσβευτή του χαρακτήρισε ντροπή την αντίδραση του ΟΗΕ και κατηγορεί τον διεθνή οργανισμό ότι εδώ και χρόνια κάνει τα στραβά μάτια στην Γάζα επιτρέποντας στην Χαμας να χρησιμοποιεί ως ασπίδα τους αμάχους Πλαιστινίους
Το μείζον αυτό θέμα φέρνει στη επιφάνεια την συζήτηση, που πρόσφατα επανεκκίνησε κατά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και επανερχεται με τη φρίκη των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή: ποιοι είναι οι κανόνες του πολέμου – και πώς εφαρμόζονται στην παρούσα σύγκρουση Ισραήλ-Γάζας;
Σύμφωνα με τα όσα γράφει στην βρετανική εφημερίδα Guardian o Haroon Siddique , πολυβραβευμένος δημοσιογράφος και ανταποκριτής νομικών θεμάτων, το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο υπαγορεύει τους κανόνες που πρέπει να ακολουθούν οι μαχητές – με κεντρικό γνώμονα ότι “οι άμαχοι δεν πρέπει να αποτελούν στόχο“.
Εν μέσω της φρίκης των επιθέσεων της Χαμάς στο Ισραήλ και της απάντησης του ισραηλινού στρατού στη Γάζα, υπήρξαν εκκλήσεις και για τις δύο πλευρές να τηρήσουν το διεθνές δίκαιο και κατηγορίες για παραβιάσεις.
Ποιο είναι λοιπόν το πλαίσιο των διεθνών νόμων που υποτίθεται ότι διέπει τον πόλεμο ή τις ένοπλες συγκρούσεις;
‘Οι άμαχοι δεν πρέπει να γίνονται στόχος
Οι επιτρεπόμενες μέθοδοι και τα μέσα πολέμου υπαγορεύονται από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο ή jus in bello, το οποίο περιλαμβάνει τις συμβάσεις της Γενεύης του 1949 και τα πρωτόκολλα του 1977.
Μια κεντρική αρχή του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, η οποία ισχύει για όλους τους συμμετέχοντες, όχι μόνο για τους κρατικούς δρώντες, είναι ότι οι άμαχοι δεν πρέπει να αποτελούν στόχο. Επιπλέον, υπαγορεύει ότι μια επίθεση δεν πρέπει να πραγματοποιείται εάν “αναμένεται να προκαλέσει τυχαίες απώλειες ζωών αμάχων, τραυματισμούς αμάχων, ζημιές σε μη στρατιωτικά αντικείμενα ή συνδυασμό αυτών”, οι οποίες θα ήταν υπερβολικές σε σχέση με τα αναμενόμενα στρατιωτικά οφέλη.
Υπάρχουν πολλές άλλες διατάξεις, οι οποίες απαγορεύουν επίσης την ομηρία, την υπερβολική καταστροφή και ιδιοποίηση περιουσίας και τις επιθέσεις σε νοσοκομεία. Μια άλλη διάταξη αναφέρει ότι πρέπει να επιτρέπεται η πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια για τους αμάχους που την έχουν ανάγκη.
Αυτοάμυνα
Στο διεθνές δίκαιο, το jus ad bellum αναφέρεται επίσης στις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα κράτη μπορούν να καταφύγουν σε πόλεμο ή σε χρήση ένοπλης βίας.
Η αυτοάμυνα, όπως αναφέρεται από το Ισραήλ στην απάντησή του, είναι μία από τις δικαιολογίες για τον πόλεμο, με το άρθρο 51 του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ να διατηρεί αυτό το δικαίωμα “εάν συμβεί ένοπλη επίθεση”.
Ωστόσο, η άσκηση αυτού του δικαιώματος αυτοάμυνας εξακολουθεί να υπόκειται στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Με άλλα λόγια, η νόμιμη άσκηση της αυτοάμυνας δεν επιτρέπει σε ένα κράτος να καταφεύγει σε απεριόριστα μέσα και υπόκειται στο jus in bello για την ελαχιστοποίηση των δεινών στις ένοπλες συγκρούσεις.
Αυτό θα γίνει περισσότερο θέμα τις επόμενες ημέρες, καθώς η προσοχή στρέφεται στη Γάζα.
Την Τρίτη, ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Josep Borrell, δήλωσε: “Το Ισραήλ έχει το δικαίωμα να υπερασπιστεί [τον εαυτό του], αλλά αυτό πρέπει να γίνεται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, το ανθρωπιστικό δίκαιο.
Διεθνή εγκλήματα
Υπάρχει επίσης το διεθνές ποινικό δίκαιο, το οποίο εμπίπτει στη δικαιοδοσία του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου και των εθνικών δικαστηρίων. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει δικαιοδοσία σε άτομα για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία και, σε περιορισμένο βαθμό, για το έγκλημα της επίθεσης (διεξαγωγή παράνομου πολέμου). Το ΔΠΔ περιγράφει τα εγκλήματα πολέμου ως “σοβαρές παραβιάσεις των συμβάσεων της Γενεύης”, καθώς και “άλλες σοβαρές παραβιάσεις των νόμων και των εθίμων που εφαρμόζονται σε διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις”. Αυτό περιλαμβάνει παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων από τις διατάξεις που περιγράφονται λεπτομερώς παραπάνω.
Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας περιλαμβάνουν τη δολοφονία, την εξόντωση και την απέλαση ή τη βίαιη μεταφορά πληθυσμού “όταν διαπράττονται στο πλαίσιο εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης που στρέφεται κατά οποιουδήποτε άμαχου πληθυσμού, εν γνώσει της επίθεσης”.
Τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας φαίνεται να είναι τα πιο πιθανά εγκλήματα που θα διερευνηθούν και θα κατηγορηθούν στο πλαίσιο της τρέχουσας σύγκρουσης.
Και οι δύο πλευρές έχουν επίσης βρεθεί αντιμέτωπες με κατηγορίες για γενοκτονία, αν και πρόκειται για ένα πιο δύσκολο έγκλημα να διωχθεί ποινικά, καθώς απαγορεύονται “πράξεις που διαπράττονται με πρόθεση να καταστραφεί, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα”. Σε αντίθεση με τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και η γενοκτονία δεν χρειάζεται να συνδέονται με ένοπλη σύρραξη.
Το Ισραήλ δεν είναι μέλος του ΔΠΔ, αλλά η Παλαιστίνη προσχώρησε το 2015, και τα εγκλήματα που διαπράττονται στο έδαφος της Παλαιστίνης (από οποιονδήποτε υπήκοο, συμπεριλαμβανομένων των μη Παλαιστινίων) και από Παλαιστίνιους υπηκόους (εντός ή εκτός του εδάφους της) μπορεί να εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του ΔΠΔ.
Το 2021, το ΔΠΔ ξεκίνησε έρευνα για φερόμενα εγκλήματα πολέμου στα παλαιστινιακά εδάφη που διαπράχθηκαν τόσο από Ισραηλινούς όσο και από Παλαιστίνιους, μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα το 2014. Το Ισραήλ αντιστάθηκε σθεναρά στην έρευνα.
